Publicidad

Kunan punchami ñukanchik Kichwakunapa kawsaypika wataka tukurin, wataka kallarin. Ari, kunan chawpi puncha tukukpimi, wataka tukurinka, shinallatak mushuk wataka katiriyalla kallarinka.
Sarunmanta rimashpaka, kay puncha chayanatami shuyak karka, shinami chay wata tukurina, wata kallarina punchaka may tutamanta hatari karka, maypimi pukyu, pakcha, hatun yaku, larka tiyan, chaymanmi tukuy ayllu armankapak rik karka. Mamakunaka shikan sisakuna, kiwakunatami hapik karka. Kaytami yakupi churak karka. Chay yakuka sumaktami ashnaka karka.
Mamakunaka sumak kukawitami yanuk karka. Chay punchakuna tiyashka murukunatami yanuk karka. Kay wata tukurina, wata kallarina punchaka llullu murukunapashmi tiyak karka. Chaykunatapash, kaynanik watamanta tiyashka murukunatapashmi yanuk karka. Shikanpash mishki mishkipash mikunakunami tiyak karka. Tarpushkakunamanta rimashpaka, ura panpakunapika sarami pukukuk karka, kutin hanak panpakunapika papakuna, ukakuna, mashwakuna, shuk kashnakunapashmi pukukuk karka.
Chashna kukawiwanmi hatun panpaman tantanakunkapak chayak karka. Hatun panpapika shuk pushak taytapash, takikkunapash kak karka. Ayllukunaka apamushka kukawita panpapi churak karka. Pushak shina taytami imakunata rimashpa chaypi kakkunataka kushichik karka, ña chawpi puncha tukukpi, llantu ña mana tiyakpimi, wata tukurishkata, mushuk wata kallarikushkata willak karka.
Shikan sisayuk yakutami mamakunaka chaypi kakkunapa umapi shutuchik karka. Chaywanmi mushuk kallarikushkata, pichashka, chuyaklla mushuk watata chakikushkata rikuchik karka.
Chay kipami chapushka mikunata tukuyman karak karka, takikunapashmi uyarik karka. Chashnami mikuk, tushuk karka. Chay washami ña kikin ayllu llaktakunaman tikrak karka.
Tukuy kashna rurashkakunawanmi allpata pagui nik karkanchik, tukuy kay imakunata kushkamantami kunankaman allpata pagui ninchik. Runakunapak raymikunaka allpata pagui ninkapakmi kan.
Shinapash ima shinata wata tukurikushkataka rikuk karkanchik, kunapash maykan mamakunaka rikun? Llantuta rikushpa. Chaypaka shuk shayachishka kaspipa llantutami rikuk karka. Ña chawpi puncha tukunkapak kakpika, llantuka shuk manñamanta pishyashpami katin. Shinaka, kunan intikpika, chawpi puncha, chawpi puncha tukukpimi, chay shayachishka kaspi muyuntinpika llantuka mana tiyanka. Utiyallami yallinka. Chay washaka, kutinllatakmi llantuka tiyanka, shinapash llantuka shuk manñamanmi miray kallarinka.
Ari, chashnami shuk manñamanta llantu tukurikpika, wata tukurikushkata ninchik, kutin shuk manñaman kallarikpika, mushuk wata kallarikushkatami ninchik. Shinapash watataka mana yupanchikchu. Tukurishkata, kallarishkatallami rikunchik.
Shinaka kay kunan kallarikuk wata tukuykunapa ¡May sumak kachun!, ¡Ashtaka sara pukuchun! (O)
Resumen traducido al castellano
Año Nuevo
Estimado lector: precisamente hoy, al mediodía, para el mundo quichua concluye un año e inicia otro. Se preguntará ¿por qué el 21 de marzo? Bueno, especialmente las madres ubican este día a través de la sombra, una estaca permanente o algún elemento perpendicular que hay en el exterior de la casa sirve para mirar el desarrollo diario de la sombra. En días próximos a esta fecha observan cómo esta se achica.
Y finalmente en un día como hoy a las 12:00 no habrá sombra alguna en los elementos perpendiculares. Es allí cuando se considera fin de año.
Antes de la conquista española se realizaban una serie de eventos. Así, muy temprano en la mañana, antes del amanecer, salían las familias a las cascadas, vertientes, manantiales, acequias, etc., para bañarse. Las madres aprovechaban para recoger agua de 4 sitios diferentes, así como plantas y flores de diversos colores y olores. Se realizaba una concentración grande en una pampa, allá llegaban las familias antes del mediodía, traían consigo comidas preparadas con los productos del momento, que se entregaban al maestro de ceremonias.
El fin de año e inicio de otro era y es momento de regocijo, pero, sobre todo, de agradecimiento a la madre naturaleza por los frutos que nos brinda, especialmente maíz. Y es en este día que se pedía a ella para que estos sembríos florezcan de la mejor manera.
Comida, música, baile y el goteo de agua de flores en las cabezas de los jóvenes eran parte del festejo de año nuevo.
Estimado lector, si usted no es quichua hablante dirá: “¡Feliz año nuevo!”, mientras que los indígenas quichuas diremos: “¡Qué haya abundancia de maíz!”. (O)