Publicidad

Ecuador, 07 de Junio de 2025
Ecuador Continental: 12:34
Ecuador Insular: 11:34
+593 98 777 7778
El Telégrafo
Ecuado TV
Pública FM

Publicidad

José Maldonado

Mamapa puncha

09 de mayo de 2016

Kayna domingo punchami mishukunapa kawsaypika mama puncha kashka. Shinami wawakunaka, chay punchaka, mamata rikunkapak chayak kashka. Karanakunawan, mikunawan, shuk imakunawanpashmi chayak kashka. Chashnami chay punchaka aylluka tantanakuk kashka, mikuk kashka, tushuk kashka, maykankunaka upiyak kashkapash.

Mishukunapa kawsaypika, mana kay punchallachu tiyan, shuk punchakunapashmi tiyak kashka, shinami taytapa puncha, wawapa puncha, ayllupa puncha, killkak warmipa puncha, wiksayuk mamapa puncha, shukkunapa punchakunapash tiyan. Chay punchakunapimi tantanakun, mikun, upiyan.

Ñukanchik kichwakunapa kawsaypika chay punchakunaka mana tiyanchu, shinapash mamata, tayta, wawakunata punchantami yuyarinchik.

Mamamanta rimashpaka, punchantami yuyarinchik. Shinapash warmi kashkatami ashtawanka yuyarinchik. Shuk kashna killkashkakunapimi warmita muskushpa, wasimanta llukshikushpa warmiwan tuparishpa may alli kana kashkata, imatapash rurana kashpa, allipacha kanata ña nirkanchik.

Mana chayllachu kan, maypimi kawsakunchik chayka allpami kan, chay allpaka ima tiyashkatami ñukanchikmanka kun, shuk hatun kuyak mama shinami kan. Chaymantami Allpa Mama ninchik. Kay Allpa Mamataka hatun raymikunapimi yuyarinchik. Ñukanchik kawsaypika chusku hatun raymimi tiyan, chaymanta ishkay raymimi mamakunata, warmikunata yuyarinkapak kan.

Septiembre killami Kuya Raymi nishka tiyan, warmikunapa raymimi kan, kayka  tarpukushka, tarpukrikuska alli wiñachunmi kan. Junio killapashmi warmi kashkata, shinaka mamakunatapash yuyarinchik, Inti Raymi nishkami kay killaka tiyan, shuk hatun raymimi kan, kaypimi Allpa Mamata tukuy ima murukunata sumakta pukuchishkamanta pagui ninchik.

Ari, ñukanchik kawsaypika mamakunataka shikan raymikunapimi yuyarinchik, shinapash mana mamapa puncha ninchikchu, ashtawanka warmi kashkatami yuyarinchik.

Shinapash maykankunaka hatun llaktaman llankanamanta rishkamanta, shinallatak shukkunaka yachana wasipi, hatun yachana wasipi yachakushkamantami mishu shina mamapa punchataka yuyarin. Killkashka raku pankakunawan, chaypi ima mishki shimikunawan killkashkakunawan, karanakunawan, mikunakunawan, churakunakunawan, wallka, maki watakunakunawan, shuk imakunawanpashmi chayan. Ari, kashna yuyarinapashmi tiyan.

Kaypimi ñukanchik kawsaypi ishkaylaya yuyarina tiyashkata rikunchik. Shinallatak shikan kawsay kashkatapashmi rikuy ushanchik.  

Mishulaya mamata yuyarishka kashpaka, mankakunata, kallanakunata, wishakunata, shilakunata, shukkunatapash mayllashpachu sakirkanki? Mana kashpaka, mamakuka kunankamanmi, sapalla, mapayachishkakunata mayllakunka! (O)


Resumen traducido al castellano

Día de la Madre

El domingo pasado se celebró el día de la madre. Hijos, sino  viven junto a ella, visitando, con diferentes regalos, desde tarjetas con expresiones de afecto intenso hasta prendas de vestir, utensilios de cocina, teléfonos inteligentes, joyas y por supuesto comida y bebida.

En la cultura Quichua no tenemos un día para recordar a la madre, al padre, al niño, a la familia, a la secretaria, a la embarazada, etc. A través de nuestras grandes fiestas, cuatro en el año, en dos de ellas recordamos a la madre más grande: a la Naturaleza, a la Madre Tierra. Pero sobre todo resaltamos lo positivo de la femineidad. En una fiesta recordamos a la madre en gestación, esta corresponde al Kuya Raymi, en septiembre. Mientras que en   junio, en la fiesta del Inti Raymi, fiesta dedicada al sol, agradecemos a la madre que brinda frutos, a esa madre dadora de amor infinito.  

Aparte de esos grandes momentos, también recordamos diariamente lo positivo de la femineidad en hechos concretos, así cuando soñamos o al salir de casa nos encontramos con una mujer es señal de que todo fluirá de lo mejor.

Obvio que las relaciones interculturales modifican estos conceptos, especialmente la migración y la educación. Yo mismo aprendí en la escuela y en el colegio sobre el día de la madre. Nunca olvido el día en que le di a mi madre una tarjeta con dibujo y una frase hecha por mí. Ella no sabía leer ni escribir, muy poco entendía el castellano. Ella recibió, lo miró y trató de olerlo. Con el paso de los años comprendí lo de culturas diferentes.

Estimado lector, ¿celebró el día de las mamitas? ¿Fue a casa de su madre, de su suegra? Pero sobre todo, ¿dejó lavando la pila de ollas, platos, cucharas, cuchillos, etc.? Sino,“pobre mamita”, capaz que hasta hoy tiene esa labor por festejar su día. (O)

Publicidad Externa