Publicidad

Ecuador, 08 de Junio de 2025
Ecuador Continental: 12:34
Ecuador Insular: 11:34
+593 98 777 7778
El Telégrafo
Ecuado TV
Pública FM

Publicidad

José Maldonado

Inti Raymipa kallari ruraykuna

06 de junio de 2016

Ñami junio killaka chayamurka. Kayka ñukanchik Kichwa runakunapaka shuk hatun killami kan. Maykankunaka imamanta ninkachari. Kay killami kayna wata tarpushka saraka na pukushka, chakishka kan.

Shinaka sarata tipinalla, pallanallami kan. Pukushka sarataka tantanakushpami tipinchink. Tipishka sarataka, kaspapimi akllanchik, shinami ashtawan rakutaka muyupami akllanchik, chaytaka allita chakichishpami wakaychinchik. Kipaka chayshuk sarataka wayunkashpa, mana kashpaka ishkushpami wakaychinchik. Kayka kamchankapak, kutachinkapak, moteta, musikitata, chipilta, aswata, shuk imakunata rurankapakmi kanka.

Junio killa chayamukpika, ñukanchik mamakunaka chayshuk wakaychishka saratami hapin, chaywanmi asuwata ruranka, chaywanmi apita ruranka, chaywanmi moteta ruranka, chaytami kanchamka. Shinapash imamanta chashna rurakrin nikichikchari.

Uyaychik, kay killami Inti Raymi killa kan. Kunan punchakunata rikushpaka, kaymi ashtawan hatun raymi kan. Kay raymi tiyanataka pipash mana willanchu, mana rurachun ninchu. Mamakunami chaytaka yachan. Shinami paykunaka sarawan imakunata ruranata rikun. Llashaklla sara tiyakpika, kushillami kanchik; ashalla tiyakpimi, imatashi rurashun ninchik. Maykan wasikunapika kuykunata, atallpakunata, pikunami ashtawan imallatapash charin, kuchitami rikun. Kay junio killapa tukurik semanaka kaykunata kusashkapami shamukkunaman karanka.

Kutin taytakuna, waprakuna, kuytsakuna, wawakunaka, junio killapa tukurina semanatami chapariyanchik. Imamanta ninkichari. Chay semanami tushushun, chay semanami takishun. Shinami kay junio kallari punchakunaka, wirwilakunata, bandolínkunata, kuchunakunata, rodínkunata, melódicakunata, flautakunata, shuk ima takinakunata rikuriyakunchik.

Waparapuraka, kay junio kallarikpimi, paypura tantanakushpa taki kallarin. Mawka takikunata rikun, shinallatak mushuk takikunatapashmi surkuchin. Chaymantami kay junio killaka mushuk takita surkuchina killapash kan. Chashna taki kallarishpaka, ña tushunchikllami.

Shinallatak tushunkapak ima churakunatami maskanchik. Chay churakunaka, mana ñukanchik punchanta churakunachu kan, shuk shikanlayami kan. Shinami mishukunapa, makanakukkunapa, chapakkunapa, kari kushipatapa, wami kushipatapa, shuk ima churakunata maskanchik. Kaykunaka asinayay churakunakunami kan. Shinallatak mishu ushutatami maskanchik, tushukpi ashtawan uyarik ushutatami munanchik.

Chashnami kay junio killaka ñukanchik wasipika kayta chayta ashtaka rurana tiyan. Kayta killka katikuk kaypimi inti raymimanta ima yuyaykunata riksichinchik, shamuk semanami kay raymimanta shuk imakunata ashtawan riksichishun. (O)

Resumen traducido al castellano

Previos del Inti Raymi

Y llegó junio, un mes muy importante en la vida de los quichuas. En junio se recoge el maíz ya seco, el mismo que se destinará para semilla y para consumo, con el que haremos mote, tostado, colada, chicha, de ahí la necesidad de tener una abundante cosecha.

Es en junio el solsticio de verano, en el que el planeta Tierra llega a su punto más lejano en la elipse que describe al girar alrededor del Sol. Es en ese día que inicia el agradecimiento a la madre tierra por los frutos que nos ha dado.

Las semanas previas a dicha fecha, hay una serie de actividades que realizan padres e hijos. Los padres ven la comida y bebida que se hará y brindará con el maíz cosechado; algunos, de acuerdo a sus posibilidades, prepararán además cuy, gallina o chancho.

En las familias, padres e hijos afinan sus instrumentos musicales. La guitarra, el violín, el bandolín, la armónica, la melódica, son fundamentales para esta celebración que se aproxima. Los jóvenes se reúnen ya desde esta semana para ensayar melodías conocidas, así como para crear nuevas. He aquí que esta fiesta también es fuente de creación musical.

No hay que olvidarse de la indumentaria que se usará en esos días de fiesta, pero esta es sobre todo ajena al mundo indígena, así se tratará de utilizar uniforme militar, policial, sotanas, ternos, gafas, máscaras, etc. Es muy importante también el calzado; lo que más se requiere son botas; y si es de suela, mejor. Lo ideal del baile es que el zapateo se escuche con ritmo y con fuerza.

Estimado lector, espero que esta breve explicación absuelva algunas inquietudes previas sobre la fiesta más importante del mundo quichua y prepárese para las próximas explicaciones. ¡Bienvenido al Inti Raymi! (O)

Publicidad Externa