Publicidad

Ecuador, 05 de Julio de 2025
Ecuador Continental: 12:34
Ecuador Insular: 11:34
+593 98 777 7778
El Telégrafo
Ecuado TV
Pública FM
Ecuado TV
Pública FM

Publicidad

José Maldonado

Columnista invitado

Wawa wacharikpi

22 de agosto de 2016

Ñukanchik mama, ñukanchik warmi ña wiksa hunta kakpika, ña wiksayuk kakpika, wawa unkuchik mamatami maskanchik. Paypak wasimanmi imallatapash apashpa rikuchun rinchik.

Chay washaka, wawa unkuchik mamaka killan killanmi wiksayuk, wiksa hunta mamata rikunkapak shamun. Ñukanchikka mana hanpi wasiman rinchikchu. Hatun llaktapi kawsashpapash, wawa unkuchik mamatami maskanchik; mana tiyakpipachami hanpi wasimanka rinchik. Imamanta mana rinchik? Hanpi wasikunapika, runa kashkata rikushpaka, mana hanpinayachinchu, shinallatak mishu shimita mana alli rimanchikchu, hanpi ima niktapash mana yachanchikchu.

Punchakunaka yallinmi, semanakunaka yallinmi, killakunapash yallinmi. Wawa unkuchik mamaka wasimanmi mamata, wiksayuk warmita rikunkapak shamun, wiksata takarishpami wawa ima shina kashkata rikun. Imapash kiwa yakuta upiyachunmi mañan.

Ñukanchik warmi ña wawata unkunkapak tukukpika, wawa unkuchik mamatami kayanchik. Payka unkuchinkapak ima minishtishkakunawanmi shamun. Rikuriyashpa, rikuriyashpami wawata wachachin.

Wacharishka wawataka wawa unkuchik mamami chaskin. Paymi armachin. Armachishkawanmi chuyaklla pintukunawan killpan.

Wawa unkuchik mamaka llullu wawapa makitami rikun, maki mukitishka kakpi, mitsami kakrin nin. Kutin maki paskashka kapika, karak, kuk, yanapak shunkuyuk kakrikushkatami nin.

Shinallatak wawapa makipimi kullkita charichin. Imapaktak chashna ruran? Chaytaka wiñakpi, kullkita charichun, hawalla imatapash rurashpa, kullkiyuk tukuchunmi chashna kullkita llullu wawapa makipi charichin.

Wawa unkuchik mamaka kaytapashmi ruran, shuk puchkayuk siranatami mañan, chaywanmi llullu wawapa shimita sirak tukun. Imapaktak chayka ninkichikchari, kaytaka wawa ama shimisapa, ama shimilla kachun, ama washallarimachunmi chashna ruran. Wakinkunaka mana chashna sirashka kashkamantachari yallimana shimisapa, shimilla, washalla rimak kan, imatak ninki?

Llullu wawapa ñawi chichupipashmi rukawan allilla tuksin, chayka ñawi chichu utukuyuk shina kachunmi ruran. Ñukanchikpika, ñawi chichu utukuyuk kakpimi, ashtawan kuyaylla, alaja kashkata ninchik; shinaka chashna rikurichunmi chayta ruran. Kanka awi chichupi utukuyukchu kanki?  

Shinaka kunanmi mitsa kashpaka, imamanta chashna kashkata yachay chayanki, shinallatak shimisapa kashpaka, kikin wacharikpi, shimita mama sirashkamanta chashna kashkatami ña yachanki.

Kayta killka katikuk wawayuk tukukrikushpaka, kaykunata rikuriyanki, kaykunata kanpa wacharikrikuk wawata rurachinki. Shinapash hanpi wasipi wacharikpika, mana ruranallachu kanka!

Resumen traducido al castellano

Cuando nace el niño

En el mundo indígena Quichua cuando la esposa está embarazada acudimos a donde la señora que conoce los pormenores del cuidado durante el período de gravidez y del parto, ella es la famosa conocida como “partera”.

La primera vez la visitamos para dar a conocer la novedad, obvio siempre llevando algo, nunca con las manos vacías. En lo posterior ella visitará a la futura madre cada mes y cuando se aproxima el alumbramiento semanalmente.

En el momento del alumbramiento hay presencia y participación de la familia nuclear y ampliada. Listos a colaborar en lo que se requiera.

Una vez que la partera tiene en sus brazos al niño, luego de bañarlo, procede a unos rituales muy particulares. Primero observa las manos del recién nacido, si están cerradas, apretadas, señala que será tacaño o egoísta. Luego procede a colocar una moneda en las manos del recién nacido, eso lo hace para cuando sea adulto tenga facilidad de obtener dinero gracias a su trabajo.

Luego pide una aguja con hilo, con esto finge coser los labios del niño. Esto es para que no sea chismoso, ni hablador. También suele tratar de hacer hoyuelos en las mejillas para que se vea galán y gentil.

Estimado lector, entonces, de acuerdo con lo anterior, ya sabe ¿por qué usted es cicatero, avaro, locuaz, charlatán y tal vez apuesto y gallardo? (O)

Publicidad Externa

Ecuador TV

En vivo

El Telégrafo

Noticias relacionadas

Pública FM

Social media