Ecuador, 28 de Abril de 2024
Ecuador Continental: 12:34
Ecuador Insular: 11:34
El Telégrafo
José Maldonado

Ñukanchik wiwakuna

14 de diciembre de 2015 - 00:00

Ñukanchik wasipika shikan wiwakunatami charinchik. Uchillapash, hatunpash wiwakunatami charinchik.Uchilla wiwakunamanta rimashpaka, kaykunaka kuypash, atallpapashmi kan. Kaykunaka imapash ashalla kullkita minishtishkapami kan.  Shinami ñukanchik wawakunaka yachana wasipi kashpaka, imakunata minishtin, kullkita mana charishpaka, chaytami utiyalla katuk rinchik. Ashtawan ashallatak minishtishpaka, atallpa luluntami katunchik. Chaypami kay wiwakunataka charinchik.

Kutin ovejamanta, kuchimanta rimashpaka, kaykunaka ashtawan kullkita minishtishkapami kan. Kaykunataka rikuriyashpami charinchik. Kuchitaka ashtawanka katunkapakmi wirayachinchik. Kutin ovejataka millmata kuk kashkamanta mana katunayachinchikchu, imapapash minishtirikpimi  katunchik. Maykankunami wakrata charin, wakrataka mana katunkpakchu charinchik. Kari wakraka yapunkapakmi kan, kutin warmi wakraka ñuñupami kan. Kaykunataka mana katunchikchu. Shinapash mayka kutinka unkunchikmi, chayka hanpirinkapakmi kullki minishtinchik, mana kashpaka, allpatami katukukpimi, chayta rantinkapak wakrataka katunchik.

Mana chayllachu kan. Wiwakunataka shikan raymikunapami charinchik. Shinami kuytaka raymikunallapi kusanchik, mana kashpaka, hatun taytakuna, mishukuna shamukpimi, kusashpa karanchik. Atallpataka maykanpash raymipimi karanchik.

Ovejataka shutichinapimi wañuchinchik. Chaypimi mikunchik. Kutin kuchitaka Pawkar Raymipami wirayachinchik. Chay raymipimi kuchitaka sumakta kusanchik, mutiwan, mana kashpaka llapishka papawan karanchik.

Wakraka sawarinapami kan. Warmi tukukukpa ayllumi wakrata wañuchina kan. Shuk wakra chankataka kusa tukukrikuk ayllumanmi kun, kutin shuk chankataka markak taytapa ayllumanmi kun. Sawarina raymipika tawka punchakunatami tantanakuchunchik. Shuk punchaka warmi tukunapa wasipi, shukka kusa tukunapa wasipi, shukka markak taytapa wasipimi tantanakunchik, Chay punchakunami mikunata karana kanchik. Warmi tukunapa karashka wakra chankakunataka chay tantanakuykunapimi mikunchik.

Nukanchik kawsaypika, wiwakunaka katunkapakmi, mana kashpaka raymikunapi mikunkapakmi kan.

Shinapash, pitak wiwakunataka wiñachin? Ñukanchik wawakuna. Uchilla, maltalla kakpimi, paykunaman kunchik, paykunami wiwakunataka punchanta rikuriyan, paykunami wiwata wiñachinapika yanapan. Shinami michinapi, yakuta karanapi, wasipi puñuchinapi rikuriyan. Ashtaka wiwakuna kakpika, shukka paykunapami kan. Yachana wasiman rina kakpika, chaypa imakunata rantinkapakka, paypa nishka wiwatami katunchik. Chay kullkiwanmi minishtishkata rantinchik. Chaypami wiwakunataka charinchik. Shinapash maykankunaka hatun llaktamanmi kawsayta maskashpa rinchik, chaypika wiwakunata mana chari ushanchikchu, chayka shuk llaki shinami ñukanchikpaka rikurin. (O)


Resumen traducido al castellano

Los animales domésticos

Muchas de las familias kichwas que vivimos en las comunidades tenemos cuyes, gallinas. Otras, ovejas, chanchos; y unas pocas, toros y vacas.

Estos animales, desde el punto de vista económico, se constituyen en depósitos a la vista y depósitos a plazo. Así, los cuyes y las gallinas, y sobre todo los huevos de las gallinas, son fáciles de vender, aunque no a un precio justo, son una especie de depósitos a la vista. Estos ayudan en las necesidades urgentes de poco dinero. Los chanchos son animales de venta frecuente, se los engorda para vender, no así las ovejas, que  se las conserva y solo se venden ante una premura de dinero.

En cuanto al toro y la vaca, son una especie de depósito a plazo. Se los tiene para trabajo, para arar en el caso de los toros, y como proveedores de leche, en el caso de las vacas. Se venden en casos extremos, cuando se quiere comprar un terreno o ante una enfermedad grave de un miembro de la familia.

Además, para cada fiesta está destinado un animal. Así los cuyes son para momentos extraordinarios. La gallina es el complemento para todo tipo de fiesta, la oveja es para los bautizos, el chancho para los días de carnaval o Pawkar Raymi, y el toro o la vaca para los matrimonios.

Los animales están al cuidado de los hijos, sobre todo si son pequeños, ellos son los encargados de proveer comida y agua. Muchas de las veces hay gran afinidad entre niño y animal. Y causa mucha tristeza al momento de deshacerse de uno de ellos.

Un elemento más de aproximación hacia el mundo kichwa. (O)

Contenido externo patrocinado

Ecuador TV

En vivo

Pública FM

Noticias relacionadas

Social media