Ecuador, 28 de Abril de 2024
Ecuador Continental: 12:34
Ecuador Insular: 11:34
El Telégrafo
José Maldonado

Ñukanchik hatun yuyaykuna

23 de noviembre de 2015 - 00:00

Kichwa kawsaypika chusku hatun yuyaymi tiyan, chaykunawanmi kawsashkanchik, chaykunawanmi imakunata rurashkanchik, ruranchik, rurashunpash.

Shinapash maykankunata chay yuyaykunaka kan? Shukka kashnami nin. Tukuy ima tiyashka, ima yuyashka, ima rurashka, shinallatak ima tiyakrikushka, ima yuyakrikushka, ima rurakrikushkapash mana sapallachu kan, shuk chashnakunawan apanakunmi, kimirinmi.

Shuk mushuk yuyaymi chay ñakalla nishkamanta llukshimun, kayka kashnami nin. Shikan ima tiyashkakunamanta, paykunapura tantanakushpami may alli apanakun. Shinami kawsaymanta ima tiyashkakunaka paykunapura tukushpa apanakun, kimirin. Kay apanakuypika mana shukllachu imatapash ruran, kun; kay apanakuypika ishkantinmantami ishkantinpa imakunata ruran, imakunata kun.

Tukuy ima tiyashkakunaka paykunapura tantanakushpa, apanakun nishkamanta, shuk mushuk yuyay llukshimun, chayka imapash mana sapalla kashkatami nin. Kay yuyayka imapash chawpilla shina kashkata, chay chawpipa shuk chawpi tiyashkata, chaywan shuklla tukuk kashkatami rikuchin. Chashna shuklla tukushpami hatun tukun. Kaykunapimi rikunalla kan. Punchaka tuta illakka mana tiyanmanchu; intika killa illakka mana tiyanmanchu; amsaka punchallatakmi minishtin; alli rurashkataka millay ruranawanmi chinpapuranchik; ima shina kashkaka llullawanmi chinpapuran; karika warmiwanmi pakta tukun. Ari, kashnakunawanmi kay yuyay ima shina kashkataka rikuy ushanchik.

Kunankamanka kimsa yuyaytami rikunchik, nishka shinallami rikurin, shinapash chaykunaka kay shamuk yuyaypimi rurarin, chay yuyayka ayñi nishkami kan. Ayñi nishkawanmi ñakalla uyachishkakunaka pakta pakta tukun. Shinapash imatak ayñika kan, kay shimika ñawpa rimaymi kan, maykan llaktakunapika kay shimika ña mana uyarinchu, chinkarishkami, shinapash kay shimika ashtawan alli ima charishkawan yanapanatami nisha nin. Kaywanmi ñakalla nishka yuyaykunaka rurarin.

Ñukanchik kawsaypika imatapash ñuka rurakpika, shukkuna, paykunapa ashtawan alli kashkawanmi, rikunkapak, yanapankapak shamun, shinallatak rikunkapak, yanapankapak shamukkuna imatapash rurakpika, ñukapash chashnallatakmi, ñukapa ashtawan alli ima charishkawan paykunata rikunkapak, yanapankapak risha. Pimi ashtawan imallatapash charin, paykunaka ashtawanpash, ashtawan alliwanpashmi rinka; kutin ashallata charikkunaka, ashallata, shinapash paykunapa ashtawan alli kashkatami kunka.

Ayñika shuk awana shinami kan, shinapash chay awanaka mana tukurinchu. Mashnakunami ñukata yanapankapak shamurka, chashnallatakmi paykunata yanapankapak risha. Kutinllatak yanapankapak shamukpika, kutinllatakmi yanapankapak risha. Chayka mana tukurinkachu. ¡Ari, kay hatun kallari yuyaykunawanmi kawsanchik! (O)

Resumen traducido al castellano

Principios del mundo quichua

Hay un término antiguo, ya en desuso en gran parte de la comunidad indígena quichua, conocido como “ayñi”, que se traduce como reciprocidad. Y este es uno de los principios fundamentales del mundo quichua.

Para los indígenas, a toda actividad le debe corresponder como contribución complementaria un acto recíproco. Nada en el mundo indígena queda sin su complemento, caso contrario esto puede generar desequilibrios en las relaciones entre miembros de la comunidad, al extremo de que puede verse alterada la salud de quien no cumple con esta norma. Pero la reciprocidad es la manifestación de los principios de relacionalidad, correspondencia y complementariedad.

Hablando de relacionalidad, para la cultura quichua todo hecho y acontecimiento tiene múltiples relaciones con otros hechos y acontecimientos, nada está aislado, todo está interrelacionado. De este principio surge el de correspondencia, en el cual se visualiza que diferentes campos de la realidad cotidiana se corresponden de una manera armoniosa; y este nos conduce al principio de complementariedad, en el que nada puede existir sin su complemento específico, así el día con la noche, lo claro con lo oscuro, la verdad con la falsedad, lo masculino con lo femenino, el bien con el mal, etc. He aquí elementos para una mejor aproximación al mundo quichua. (O)

Contenido externo patrocinado

Ecuador TV

En vivo

Pública FM

Noticias relacionadas

Social media