Ecuador, 28 de Abril de 2024
Ecuador Continental: 12:34
Ecuador Insular: 11:34
El Telégrafo
José Maldonado

Kapak Raymi

21 de diciembre de 2015 - 00:00

Kunan puncha shinami sarunka shuk hatun raymi tiyak karka. Chay raymika Kapak Raymi shutiyukmi karka. Kunan punchakunaka chay raymika ña mana tiyanchu, chinkarishkami.

Ima nishpatak kay ramika tiyarka? Mana yankamantachu kay raymi tiyarka. Ñukanchik ñawpa amawtakunaka allpa intita muyuk kashkatami alli alli riksirka. Shinami shuk watapi allpa intiman ishkay kutin ashtawan kuchuyak kashkata, shinallatak ishkay kutin ashtawan karuyak kashkata yacharka.

Kunan puncha killakunapa shutita rikushpaka, marzo, septiembre killakunapa 21 punchami ashtawan kuchuyak karka; kutin junio, diciembre killakunapa 21 punchami ashtawan karuyak karka. Chashnami shuk watapika chusku hatun raymi tiyak karka. Kunan, kay diciembre killa, 21 punchaka Kapak Raymipa punchami kan.
Kay raymika wanpra-kuytsakunapa, wawakunapa raymimi karka. Kay punchami tayta-mamakuna wawakunaman yachachishkata, wawakuna wasipi ima ruranakunata yachakushkata rikuchina karka. Shinami paykunaka wanpra-kuytsa, wawa kashkamanta yuyak tukuk karka.

Wawakunaka wasi ukupi ima ruranakunata, shinallatak tayta-mamakunapa shikan ruranakunatami alli yachana karka. Shuk tantanakuypimi chashna yachashkata rikuchina karka, chay tantanakuyka Warachikuy shutiyukmi karka.

Chay tantanakuypimi shuk yuyak taytaka wawakunata shikan ima ruranamanta tapuk karka, chashnami tarpunamanta, yanunamanta, hanpinamanta, awanamanta, wiwakunata michinamanta, kishpilla kawsak wiwakunata hapinamanta, takinamanta, tushunamanta, shuk imakunamanta tapuk karka. Yuyak taytaka kushillami tapuk karka, shinallatak asichik karkapash. Chay kipami kusashka wiwakunata mikuk karka, yakunayaypaka hura asuatami upiyak karka, takik karkapash, tushuk karkapash.

Tayta-mamakunaka, kallaripika wawakuna yuyak tukushkamanta kushikukmi karka; shinapash ña yuyak tukushpaka, wawakunaka ima ruranakunamanmi rik karka, mana kashpaka, imakunapa alli kashkata rikushpaka, maykunamanmi apak karka. Mamakuna chashna rinata yacharkami, chaymantami kushikushpapash, shunkupika llakilla kak karka.

Ari, diciembre killami kay raymika tiyak karka, shinapash Españamanta mishukuna shamushka kipaka, kay raymipa rantimi shuk mushuk raymita apamurka, kunan punchakunamanta rimashpaka, chay navidad nishkami tiyan. Yachana wasikunapimi chaymantaka ashtawan yachakunchik. Shinapash Kapak Raymimantaka piti, piti, yapa pititami yachanchik. Kaymantami ashtawan yachakuna kanchik. Shinapash shuk llakimi tiyan, maypishi yachakuna kanchikman, pishi yachachina kanman?

Kunan wiñaykuna, mushuk wiñaykuna, tayta-mamakuna uyaychik! Manacha ñawpa Kapak Raymita kawsachinaka alli kanman? Shamuk punchakuna chay tiyanata yuyashunchik, muskushunchik!

Resumen traducido al castellano
Kapak Raymi


Hoy es, precisamente, el día de una las 4 grandes fiestas que celebrábamos en el año. Hoy es el día principal del Kapak Raymi. Los astrónomos indígenas conocían del movimiento elíptico de la Tierra alrededor del Sol, es así que determinaron 4 momentos especiales en este movimiento, 2 en que la Tierra se aproximaba al Sol y 2 en que se alejaba y estos correspondían a los hoy denominados equinoccios y solsticios respectivamente.

El 21 de diciembre, cuando la Tierra está más alejada del Sol, celebraban el Kapak Raymi, fiesta dedicada a los jóvenes y los niños. Fiesta en la que el niño dejaba de ser niño y se convertía en joven y el joven se convertía en adulto.

La parte central del evento consistía en una especie de “evaluación” que hacía el anciano sabio. Él preguntaba sobre las actividades cotidianas de casa y sobre las actividades que realizaban los padres. Un niño o niña para ser joven tenía que saber hacer cosas de casa, mientras que un joven o una joven para ser adulto, además de las actividades de casa, debía dominar a la perfección las actividades de los padres.

Esta parte de la ceremonia era jocosa, pues las preguntas del anciano sabio solían ser de cosas cotidianas no esperadas. Las contestaciones de los hijos a las inquietudes demostraban, por otro lado, cuánto habían enseñado los padres en casa. De alguna forma, padres e hijos eran evaluados.

Pero también este era el momento en el cual se conocían las habilidades y potencialidades de los jóvenes, los cuales en el futuro serían considerados para diferentes actividades requeridas en su comunidad y en otras. Lo que significaba una futura ausencia. Finalizaba la fiesta con comida y baile. En la actualidad muy poco queda de esta fiesta, la conquista y su religión lograron casi aniquilarla. ¡Entonces “Wanpras y Kuytsas” a revivir el Kapak Raymi!

Contenido externo patrocinado

Ecuador TV

En vivo

Pública FM

Noticias relacionadas

Social media