Ecuador, 28 de Abril de 2024
Ecuador Continental: 12:34
Ecuador Insular: 11:34
El Telégrafo
José Maldonado

Columnista invitado

Ima shina MANA ninchik

Columnista invitado
26 de octubre de 2015 - 00:00

Ñukanchik kawsaypika shuk sumak mikunaka kuymi kan. Kuytaka wasipimi mirachinchik. Shinapash mana maykan punchapashchu mikunchik. Kuytaka hatun raymikunapami charinchik. Chashnami shutichinapi, sawarinapi, tarpushkakunata hapinapi, kunan punchakunapika yachakunata tukuchinapi, shuk kashnakunapimi kusashka kuyta mikunchik.

Mamakunami kusanata yachan. Shinami ña millmata anchuchishka kipaka, shikan kiwakunawan, wirakunawan sumakta mishkichin. Chay washaka kankatur nishka kaspipimi churan. Rupakuk yanta pukapanpa nina tukukpimi, ña kusay kallarin. Allimantami kayman chayman tikrachishpa kusan.

Wawakunaka tullpa muyuntipimi kuy kusakushkataka rikun. Ña kusashka kakpika, kuy maki chakika taraslla mishkimi kan. Mamakunaka, kusashka makita, chakita pitishpami, mallin; chay pitishka maki, mana kashpaka, chakika, mishki mishkimi kan. Tukuymi mikunayachinchik. Kusakuk mamaka yuyakkuna chaypi kakpika, paykumanmi mallichun kun, shinapash wawakunamanka mana kunchikchu. Maykan kutinmi, wawakunaka, chayta mana alli kashtushkamanta kunkapi harkarikpi, llaki apashka. Chaymantami wawakunamanka mana kunchik. Shinapash mikunayachinmi, chayka imata, ima shinata ama mikuchunka ninchik? Piña tukunchik? Kaparinchik? Mana!

Mamaka kashnami nin. Wawa uyay! Chaytaka mana mikunachu kanki, kuy makita chakita mikushpaka, wiñashpaka, imatapash rurashpaka, mana mirachinkichu, kipayankimi, Chashna nikta  uyashpaka, wawakunaka mana mikunchu. Chashnami chaytaka mana mikuchinchik.

Shinallatak kusashka kuypa umatapashmi tukuykuna mikunayachinchik. Wawakunaka ashtawanmi chaytaka munan, pukllashpa mikunkapakmi munan, shinapash yallimana uchilla tullukunami tiyan, rikuriyashpami mikuna kan, wawakuna mana rikuriyankachu nishpami mana kunchik, shinapash piña tukushpachu ¡ama mikuychu! ninchik? Mana, mana. Mamakunaka wawamanka kaytami nin. Uyay! Kuy umata mikushpaka, tukuy semanami shutichinapa markak tayta, markak mama tukunki, shinallatak markak tayta, markak mama tukushpa imakunata ruranatami willan, chayta uyashpaka, mana mikunayachinchu.

Ama kuy umata mikuchunka, kashnapashmi nin. Kuy halluta mikukpika, hatun tukushpaka, kan rimakpika, pipash mana uyankachu. Chashna nikpika, wawakunaka kaparishpacha rimashun nishpami tapun; chashna tapukpika, ari ninchikmi, chayta uyashpaka, wawaka kuy umata mana mikunchu.   

Shinami ñukanchik mamakunaka, mana piña tukushpa, mana shinchi rimashpa, mana kaparishpa, chaypan rantika, sumak rimaykunawan MANA nin. (O)

Resumen traducido al castellano
Cómo decir NO

En el mundo andino quichua una de las comidas más exquisitas es el cuy asado. Se prepara para fiestas como bautizos, matrimonios, cosechas, graduaciones, etc. He ahí la importancia de tener cuyes en las casas indígenas. El cuidado de los mismos está a cargo de las mujeres y cuando se requieren son ellas las encargadas de elegir, preparar y aliñar.

Una vez que está lista la brasa, al cuy se le incrusta en un madero y se procede a asarlo lentamente, un arte que dominan a la perfección las madres.

La familia, pero sobre todo los niños, sentados alrededor del fogón siguen atentos el proceso entre conversaciones y risas. Ellos esperan el momento en que se va a probar si ya está listo el cuy. Para ello, la madre quiebra una de las patitas y la prueba: si está crocante el cuy está listo. Pero todos quieren las patitas, más aún los niños. Pero esas patitas crocantes pueden causar problemas al tratar de comerlas.

¿Cómo decirles que no coman? ¿Amablemente? ¿Enojándose? ¿Gritando? No, las madres suelen decir a los niños que si comen las patitas de cuy, cuando sean grandes en sus trabajos no van a rendir mucho y siempre se van a retrasar.

Igual sucede con la cabeza de cuy. Los niños, por su sabor y por curiosidad, quieren comerla. Nuevamente las madres mencionan que si comen la cabeza de cuy, cuando sean grandes, cada semana, van a ser padrinos de bautizo, detallando todo lo que ello implica. Más aún, las madres señalan que si comen la lengua de cuy van a tener un tono de voz muy bajo, que casi no se les va a escuchar. Frente a esto los niños desisten de insistir en querer comer.

Las madres andinas y su especial manera de decir NO sin enojos ni gritos. (O)

Contenido externo patrocinado

Ecuador TV

En vivo

Pública FM

Noticias relacionadas

Social media