Ecuador, 14 de Mayo de 2024
Ecuador Continental: 12:34
Ecuador Insular: 11:34
El Telégrafo
José Maldonado

Columnista invitado

Samana punchakuna

04 de julio de 2016

Ñukanchik Ecuador mama llaktamanta rimashpaka, yachana wasikunapi yachakunaka, Antispipash, Amazoníapipash, tukurinmi. Junio killa tukurikpimi, ña yachana wasiman rinaka chayllapi sakirin.  Shinami, wawakunapash, wanpra-kuytsakunapash kay julio killa, agosto killapash samarinka.

Pikunami yupaykunata mana paktachirka, paykunaka yachakunkarakmi, kutinllatakmi mashna yachashkata rikuchina kanka. Kay mushuk rikuchinapi alli yupayta surkuchishpaka, ña yallinkami. Chashna kachunmi munanchik, mana kashpaka, tukuypami llaki kanka.

Shinapash, kichwa wawakunaka, kay samarina punchakunaka imatatak ruran? Ñukanchik wasikunapika imapash ruranami tiyan. Yachakunamantaka samarinmi, shinapash wasipi ima ruranakunamantaka mana samarinchu. Wasipika ima ruranakunami tiyan.

Ñukanchik ayllu llaktapi kawsashpaka, wasipika imapash wiwakunatami charinchik, shinallatak maykankunaka allpayukmi kan. Kaykunapimi shikan ruranakuna tiyan.

Wiwakunamanta rimashpaka, ovejakuna ima tiyakpika, michinami kan. Wakrata charishpaka, kaykunata hatun yakumanpash, kiwa panpakunamanpashmi apana kan. Kuchi tiyakpika, puchushka mikunatami tantachina kan, ismu saratami kutana kan. Atallpakunayuk kashpaka, ña chishi tukukpika, tantachinami kan.

Allpayukkunaka kay killakunaka allpatami samachin. Shinapash ña kiwa wiñakpika, tantachishpami rupachinchik, mana kashpaka, ismuchunmi sakinchik, chashnami wanu tukun. Kaykunata rurankapak makimi minishtirin.

Shuk ayllukunaka awanchikmi, kaypipash ashtaka ruranakunami tiyan. Wawakunami chay shikan ruranakunapi yanapan. Ruwana rurashpaka, ñami sirana kanchik, manñakunata watana kanchik, awashkapi imakunatami yapachina kanchik, kaykunapami yanapachun munanchik.

Shinallatak wasipika tawka ruranami tiyan. Wasita pichana, mapa churakunata takshana, tashashkata warkuna, mana kashpaka, patarina. Mamami kaytaka punchanta ruran, shinapash wawakuna ña hatun tukukpika, yanapanmi. Kari kashpapash, warmi kashpapashmi yanapan.

Wasipika mikunatami yanuna kanchik. Punchantami papata mikunchik, imapash apita ruranchik. Wawakunaka mama yanukta rikushpami yachakun. Mamakunaka papa llushtinatami yachachin. Papa llushtinata yachashpaka, hawallami imapash mikunata yanuy ushanchik.

Wawakunapa, wanpra-kuytsakunapa kay samarina punchakunaka kay shikan ruranakunami tiyanka. Ña nishkanchikmi, ñukanchikpa imapash ruranapaka makimi minishtirin. Shinaka paykunapa yanapanawanka utiyallami rurarinka, rurashkapash mirankami.

Kichwa wawakuna manachu pukllan ninkichikchari, ari pukllanmi, tantanakunmi, shinapash mana tukuy puncha, mana punchantachu pukllan, ashtawanka ñaka nishka ruranakunapimi yanapan.  

Kayta killka-katikuk kanpak wawakunaka imatashi kay killakunaka ruranka? Wasipicha yanapanka, mana kashpaka imakunata yachakuchuncha maykunaman kachanki? (O)

---------------------

Resumen traducido al castellano

Vacaciones

Muchos niños y jóvenes indígenas hoy en día tienen la oportunidad de estudiar, gracias a una serie de beneficios, como uniformes, libros, desayunos, almuerzos gratuitos, que ofrecen las instituciones educativas fiscales. Esto ha hecho que se incremente esta población estudiantil.

En el caso de la Sierra y la Amazonía, los estudiantes han concluido su año escolar e iniciado su período de vacaciones.

Este tiempo de descanso, entre los quichuas de la Sierra, si bien por un lado disminuye su actividad académica, por otro aumenta su participación en las labores que realizan sus padres.

Varias familias poseen animales, los niños y jóvenes ayudan en el cuidado y pastoreo; ellos se encargan de trasladarlos a los sitios de pastizales, llevarlos a acequias y ríos, etc.

En el pensamiento quichua la tierra es un sujeto más, no un objeto, de allí que en julio y agosto ella también descansa. Sin embargo hay que cuidarla, limpiarla. En esta labor es muy importante la cooperación de los jóvenes.

Otras familias trabajan en la producción de artesanías, la cual requiere de muchas manos para obtener el producto final, ocurre igual si hablamos de las diferentes tareas de casa, en todas ellas resulta muy útil la contribución de los hijos.

Se preguntarán si juegan, si se divierten, si se distraen; claro que lo hacen, pero la mayor parte de las vacaciones colaboran, ayudan en las actividades mencionadas.

Estimado lector, ¿y sus hijos qué harán en estos meses de descanso? ¿Irán de campamento, asistirán a cursos vacacionales o tal vez les ha asignado trabajos? (O)

Contenido externo patrocinado