Ecuador, 14 de Mayo de 2024
Ecuador Continental: 12:34
Ecuador Insular: 11:34
El Telégrafo
José Maldonado

Kayanakuna

11 de julio de 2016

Ashata sarun watakunamanta yuyarishun. Kayanakuna ñukanchik makipika mana tiyarkachu. Ñukanchik wasikunapika nima mana tiyak karkachu, chaymantami chaykunapi ima shina rimanataka mana yacharkanchik.

Kipa watakunami, pataku kayanakunaka ña ñukanchik wasikunaman chayarka. Maykankunallami chay kayanakunata wasipi charirka. Kayka rimankapakllami karka.

Shinapash chay celular nishkakunami rikuri kallarirka. Chaykunaka kunanka ñukanchik ayllu ukupimi tawka tiyan. Taya-mamakunapash, wanpra-kuytsa, wawakunapashmi ña chayta charin. Kay mushuk kayanakunawanka parlankapak allimi kan. Utiyallami imatapash willay usharin, imatapash yachay chayarin. Llankanamanta, katunamanta, rantinamanta rimashpaka, allipachami kan.  Tayta-mamakuna, wawakuna ima tukushkata yachankapakka allipashmi kan, shuk ayllukunamanta imatapash yachankapak allimi kan. Shinallatak imatapash minishtishpaka, maypi kashpapash, mañanallami kan.

Kunan kayanakunapika rikchak surkuchinapashmi tiyan. Chaykunawanka imapash rikurishkatami, kunantak, surkuchinalla kan. Chaykamanka allimi. Shinapash shuk hatun llakimi rikurin. Wanpra-kutysakunaka chay celular kayanawanka shukmi tukun. Ari, kunanka kay kayanakunapika killkay ushanmi. Shinami riksishkakunaman, killkan, killkan. Ayllukunamanpash killkanmi, shinapash ashtawanka riksishkakunamanmi killkan.

Killkanaka allimi kan, shinapash tuta punchami killkan; shinami mikukushpapash, killkan; yachakukushpapash, pakalla killkan; antawakunapi rikushpapash, killkan; apunchik wasipi kashpapash, killkan; hanpi wasipi kashpapash, killkan; tayta mamawan kashpapash, killkan; riksishkakunawan tantanakushpapash, killkan; wañushkata rikunkapak, rishpapash, killkan; wañushkata panpakukpipash, killkan; tuta ña puñuna pachapash killkan; chawpi tuta yallimi puñun.

Mana chayllachu kan, kunan mushuk kayanakunapika chay web pankakunaman yaykunllami, chaypimi shuk imakunatapash rikuy ushan, shinaka mana killkakushpaka, chay shikan pankakunatami rikukun. Yachakunapa kashpaka, allimi rikurin, shinapash mana imapak kakpika, mana allichu kan.

Mana chayllachu kan, riksishkakunapashmi kikin pankata charin, chaykunapimi punchanta ima tiyashkata, ima tukushkata, maypi kashkata, imata mikushkata, piwan kashkata, shuk imakunatapash willan, chay pankakunamanmi yaykun, chaykunapipashmi killkan.  

Mana chayllachu kan, chay kayanakunapipashmi pukllanakuna tiyan, chaykunapipashmi tuta puncha pukllanlla.

Kayta killkak katikuk, manachu kanpa wawakunawan kashna llaki apashkanki? Imatapash nikukpi, paykuna kayanata tispikukpika, manachu piñanayan?   


Resumen traducido al castellano

Teléfonos

Estos aparatos de comunicación fueron desconocidos en las comunidades indígenas. En algunas tenencias políticas por las que pasaba el ferrocarril poseían.

Con el paso de los años se tuvo acceso a los teléfonos convencionales, se facilitaba si la comunidad estaba cercana a grandes poblados, pero era una proeza obtenerlos por una serie de trámites que se requería.

Esta situación cambia cuando aparecen los teléfonos celulares. En un inicio por lo desconocido y por el costo los indígenas veían con cierta desconfianza y duda. La masificación del uso de estos aparatos portátiles llegó también a la población indígena.

Hoy en día, dependiendo de las posibilidades económicas, varios padres e hijos disponen de la misma. Esto ha facilitado la comunicación. Fácil es saber lo que sucede con familiares que han migrado a ciudades dentro del país o al exterior. Beneficioso en la compra-venta de diferentes productos, para ofrecer servicios, etc.

Además los celulares permiten escribir mensajes, acceso a páginas web, etc. Aquí es en donde se presenta una situación especial, sobre todo, entre los jóvenes. Pasan todo el tiempo enviando y recibiendo mensajes. No importa el lugar, el momento, pueden estar en casa, en la escuela, el colegio, en un hospital, en una conferencia, en una fiesta, en un velorio; en el desayuno, en el almuerzo, en la cena; muy temprano, tarde, noche, medianoche igual enviarán y recibirán mensajes. Y si no hay a quién enviarlos, ingresarán a diferentes páginas a las que tienen acceso y continuarán cabizbajos y “pellizcando” al celular!

Jóvenes bueno es enterarse y hacer enterar de lo que pasa, pero presten atención a los presentes.

Estimado lector no tiene este tipo de dificultades con sus hijos? ¿Verdad que no es nada agradable observar que mientras usted habla ellos están “tecleando” sus celulares? (O)

Contenido externo patrocinado