Ecuador, 14 de Mayo de 2024
Ecuador Continental: 12:34
Ecuador Insular: 11:34
El Telégrafo
José Maldonado

Inti Raymimanta

27 de junio de 2016

Kay killkashkawanmi, Inti Raymipi ima tiyashkata riksichinataka tukuchinchik. Armay chishi, armay tuta kipa punchakunaka tushushpami katinchik. Kayantin punchaka Otavalomanmi rinchik. Chaypimi ñukanchikpura kawsan, paykunapa wasimanmi chayanchik, chaypika sumaktami chaskin. Maykan ayllu llaktamantami Otavalomanka chayanchik. Tushushpami pakarinchik. Punchayakukpimi, wasimanka tushushpa chayanchik. Kaymi Inti Raymi!

Pakarikuk punchaka junio killapa 24 punchami kan, católico nishkakunapa kawsaypika, kay punchaka Juan shutiyukkunapa punchami kan. Ña pakarikukpimi, tushukkunaka kikin ayllu llaktaman chayan, kutin mamakunaka wasipi imapash católico rikchakkunata charishkatami sumakta allichin. Mama, mana kahspaka, maykanpash ayllumi apunchik wasiman apan. Chaypimi misata uyachin.

Misata uyachishka kipami tikrachinchik. Misataka kikin ayllu llaktapillatak, mana kashpaka, hatun llaktapimi uyachinchik. Apunchik wasimanka sumak churakushkami rinchik. Wasiman kutishka washaka, mamakunka sumak mikunatami karan. Chashna mikukukpimi, tushukkuna wasiman chayan, chayka tukuyllami tushunchik.

Shinapash kaypika maykan yuyaykunami rikurin. Ñawpa watakunaka Españamanta shamushka mishukunaka ñukanchik yuyaykunatami chinkachinkapak, shikanyachinkapak munarka, chaymi kay Inti Raymitaka Juanpa punchaman yallichirka. Mushuk apunchiktapashmi apamurka, chayta yachachik kushipatakunapashmi shamurka, shinami mushuk apunchikta katina karkanchik. Paykunami rikchakkunata misata uyachichun nirka. Chaymantami kay ruranaka tiyanrak.

Mana chayllachu tiyan. Kay punchakunapashmi ishtirakunapi, mana kashpaka, sukuskunata watashpami chaykunapi mikunata warkunchik. Kaytami castillo ninchik. Chaypika shikan mikunakunatami watanchik, shinami hatun palanta, uchilla palanta, chilena, mandarina, granadilla, manzana, piña, ashtaka tanta, shikan machana yakutapashmi watanchik. Mishki murukunamanta rimashpaka, tukuykunami killu tullpuyuk kan. Chaykunawanmi Inti Taytata yuyarikunchik. Kayta watankapakka aylluta, riksishkakunata, wasi kuchupi kawsakkunatami yanapachun mañanchik.

Chaytaka tushunkapak shamukkunami hapin, mana kashpaka, maykan alli riksishka tushunkapak shamukmanmi kunchik. Chayta chaskikka shamuk watapami tikrachina kashun, shinapash pimi shuk castillota hapinchik, shamuk watapaka ishkaytami tikrachina kashun.

Kashna watashka mikunakunawanmi imallapash tarishkata, tukuykunaman mallichinchik. Chashnapashmi kay raymitaka mirachishpa katinchik. Kayta killka katikuk, kunanka Inti Raymimanta ashtawanmi yachanki. Shinaka shamuk wata kanpa wasipi chaskinki! Tushunkapak chayashunmi! Shamuk watakaman!

Resumen traducido al castellano

Algo más sobre el Inti Raymi

Y esta semana concluirá el Inti Raymi. Este año fue intenso. Qué satisfacción ver a niños y niñas participando en esta grandiosa fiesta. Niños con violines, guitarras, bandolines, armónicas y melódicas. Emocionó escuchar sus expresiones, sentir su zapateo y cómo no zapatear junto con ellos. Muy grato mirarlos y pensar que pese a la conquista española y sus imposiciones nunca pudieron extirpar estas “costumbres paganas”. Con ellos se avizora larga vida para el Inti Raymi.

Algo más de la fiesta. Cuando amanece el 24 de junio, en San Juan, mientras unos van llegando luego de haber visitado con música y baile a las casas de su comunidad, otros, principalmente las madres, preparan las diferentes imágenes católicas que tienen. Ellas van con dichas figuras a “hacer oír misa” en la capilla de la comunidad o en la iglesia de la ciudad cercana. También es frecuente que familiares vengan y lleven la efigie. En este día mientras los músicos y danzantes están disfrazados, quienes van a la iglesia lucen sus mejores prendas.

También para esta fiesta “amarramos” los castillos, esto no es otra cosa que atar en una estera o en carrizos cruzados diferentes productos como naranjas, mandarinas, granadillas, manzanas, pepinos, plátanos, oritos, piñas, sandías, pan, botellas con vino y licor. La forma como se ubican los productos expresan ideas, emociones, percepciones, sensaciones del pensamiento andino Quichua. Muchas de ellas son obras de arte.

Estos castillos regalamos a los que vienen a bailar en la casa. Quien lo recibe el próximo año devolverá dos. De esta forma compartimos lo que tenemos con familiares, amigos y conocidos y ahondamos el festejo en la solidaridad y reciprocidad. Estimado lector, ya conoce más detalles sobre la fiesta del Inti Raymi, ¿el próximo año nos puede recibir en su casa? ¿Podemos llegar para “asentar”? (O)

Contenido externo patrocinado