Ecuador, 07 de Mayo de 2024
Ecuador Continental: 12:34
Ecuador Insular: 11:34
El Telégrafo
José Maldonado

Columnista invitado

¿Ecuadormanta kichwakunaka maypitak kanchik?

Columnista invitado
05 de octubre de 2015 - 00:00

Kichwa runakunaka kaymantami kanchik, kaypimi kawsashkanchik. Sarunka allpaka yapallami tiyarka. Chaymantami imatapash pukuchishpa, kawsarkanchik, shinapash mirashkanchikmi. Kunanka tarpuna allpaka pishiyashkami. Chaymantami kichwa runakunaka kullkita maskashpa, mama llakta ukupillatak maykunaman rishkanchik. Chashnami Quitoman, Guayaquilman, Cuencaman, Riobambaman, Ambatoman, Ibarraman, shuk llaktakunamanpash chayashkanchik.

Chay llaktakunapimi imakunata rurashpa, kullkita chaskishkanchik, chashnami awashkakunata katushpa, wasichishpa, wasikunapi yanushpa, katuna panpakunapi imakunata katushpami, kawsashkanchik. Shinapash chaskishka kullkika ashallami kashka, chay llaktakunapi kawsankapakka mana paktashkachu.

Chayta rikushpami, Kichwa runakunaka shuk mama llaktakunaman llukshi kallarishkanchik, chashnami Imbaburamantakunaka Estados Unidosman, Europapa shikan llaktakunaman ri kallarirkanchik. Wakin killakunapami rinchik. Awashkata katunkapak, shinallatak takikunata uyachinkapakmi rinchik. Takikunawanmi ñukanchik pi kashkata riksichishkanchik. Chusku, sukta killatami chaypi kawsanchik, kipaka llaktaman tikramunchikllami. Chashna rishpa, shamushpami wata paktan. Kay punchakunaka Asiapipash, Oceaníapipash, Áfricapipashmi kanchik.

Kutin Cañarmanta Kichwa runakunaka Estados Unidosmanmi ashtawanka rishka, shinapash chayman yaykunkapakka visa nishkatami minishtin, chaytaka mana kunllachu. Pakallami rishka. Shinapash chaypi sakirinkapakmi rin. Mana tikramunchu. Rinkapakka ashtaka kullkitami kuna kan. Ña chaypi kashpaka, maykan watakunatami chay kullkita tikrachinkapakka llankana kan. Chay kipami paykunapa imatapash rantinkapak kullkitaka tantachin. Kallaripika kusakunami rirka, maykan wata kipaka, warmikunami katirka, kunan punchakunaka wawakunatami apakun. Chashnami aylluka chay llaktakunapi tantanakukun. Shinapash rinapika ashtaka llakimi tiyan.

Chay mama llaktakunapika, shinchimi llankan, chay kullkiwanka, wasitami allichin, mana kashpaka mushuktami wasichin, allpata, antawata, wasi ukupi minishtishkakunata, shuk imakunatapashmi rantin.

Kullkimanta rimashpaka, paykunami chashna may karu mama llaktakunaman rishpa, llankashpa, kullkita apamun, mana kashpaka, kachamun. Shinallatak wasichishpa, imakunata rurashpaka, llankanatapashmi mirachin. Chashnami llaktapa kullki charinapika yanapan.

Kamaykunaka ñukanchik Kichwa runakunataka mana yanapashkachu, sapallami maykunaman rinchik. Ñukanchikta rikushpami, maykankunaka Ecuadorta riksinkapak shamun. Shinami Ecuadorta chay shikan mama llaktakunapi riksichinchik.

Ari, Kichwa runakunaka may karu mama llaktakunapipash, kuchulla mama llaktakunapipashmi kanchik. (F)

Resumen traducido al castellano

¿En dónde estamos los quichuas de Ecuador?

Tiempos atrás, los indígenas quichuas disponíamos de suficientes tierras, pero la población ha crecido. La generación actual busca formas de sobrevivir. Dejaron los sitios en los que vivían, migraron a las ciudades ‘grandes’ del Ecuador. Sus destinos fueron Quito, Guayaquil, Cuenca, Riobamba, Ibarra, etc.

Allí se dedicaban y se dedican, hasta hoy, al comercio de artesanías, productos agrícolas, también realizaban y realizan trabajos diversos. No obstante, los ingresos obtenidos no eran suficientes para vivir en esas ciudades. Es así que se inicia la migración a otros países.

Los indígenas de Imbabura fueron hacia Colombia, luego a Estados Unidos, en lo posterior a  Europa, ahora han llegado a Asia, África, Oceanía. Su migración es temporal, van en determinados meses con artesanía y música, y luego retornan, por lo general, a inicios del invierno.

Mientras que los indígenas de Cañar se desplazan especialmente a Estados Unidos, sin embargo su migración no es temporal, van para quedarse. En su gran mayoría son ilegales, eso no les permite retornar. El costo del viaje es altísimo, lo que hace que los primeros años de trabajo sean exclusivamente para pagar las deudas.

Así, los quichuas de Ecuador estamos en diferentes países del mundo. En estas líneas un reconocimiento a su lucha diaria y a la distancia un saludo fraterno. (F)

Comparte
Just a moment...
&t=%C2%BFEcuadormanta+kichwakunaka+maypitak+kanchik%3F" target="_blank" rel="noopener" class="social-icons" title="¿Ecuadormanta kichwakunaka maypitak kanchik?" aria-label="Compartir en Facebook" data-social-network="Facebook" data-social-action="sharer" data-social-target="https://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/articulistas/15/ecuadormanta-kichwakunaka-maypitak-kanchik">
Just a moment...
&text=%C2%BFEcuadormanta+kichwakunaka+maypitak+kanchik%3F" target="_blank" rel="noopener" class="social-icons" title="¿Ecuadormanta kichwakunaka maypitak kanchik?" aria-label="Compartir en Twitter" data-social-network="Twitter" data-social-action="share" data-social-target="https://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/articulistas/15/ecuadormanta-kichwakunaka-maypitak-kanchik">
Just a moment...
" data-action="share/whatsapp/share" rel="noopener" class="social-icons hidden-sm hidden-md hidden-lg" aria-label="Compartir en Whatsapp" data-social-network="Whatsapp" data-social-action="send" data-social-target="https://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/articulistas/15/ecuadormanta-kichwakunaka-maypitak-kanchik">

Contenido externo patrocinado

Ecuador TV

En vivo

Pública FM

Noticias relacionadas

Social media