Ecuador, 07 de Mayo de 2024
Ecuador Continental: 12:34
Ecuador Insular: 11:34
El Telégrafo
José Maldonado

1492 wata, octubre killa, 12 puncha

12 de octubre de 2015 - 00:00

Ima punchata kan? Kay punchataka yuyarinachu kanchik? Yuyarishpaka, ima shinata yuyarina kanchik?        

Chay punchami Abya-Yala nishkaman Europamanta mishukuna shamushkata nin. Paykunaka mikuna mishkichinata maskashpami India nishkaman chayankapak munashka, shinapash mayta rinapimi llaki tiyashka. Chaymantami shukta rishpa, chayman chayanata yuyashka, shinapash mana chaymanchu chayashka, paykunaka Abya-Yalamanmi chayarka.

Chashna kayman shamushkaka ñami 523 wata tukushka.

Shinapash mishukuna kayman shamushka kipaka, imata tukushkanchik?

Kayta kutichinaka mana hawallachu kan. Chayamushkakunaka, paykunalla alli kashkata, runakuna mana imapak valik shinata kashkatami rikurka; paykunapa alli apunchik kashkata, runakunapa millay kashkata yuyarka; paykunaka tukuyta yachashkata, runakuna nimata yachashkata yuyarkapash. Chaymantachari kaypi ima tiyashkata, kaypi kawsakkunatapash ñalla chinkachirka?

Chayamushkawanmi, shamushkakunaka ima apanata maskarka. Kaypika ashtaka kuri, kullki, antapashmi tiyarka. Chaykunatami kichurka, shuwarka. Katik punchakunapash, killakunapash, watakunapashmi kurita maskarka, maskarka.

Chashna shamushpaka, mana kaypi ima tiyashkata rikunkapak, kaypi kawsakkunawan parlanakunkapakkachu shamurka, paykunapa yuyashkata rurachinkapakmi shamurka.

Kushipatakunapashmi shamurka. Paykunaka kaypi kawsakkunapa kikin kawsaytaka riksinkapakka mana shamurkachu. Shinami mushuk apunchikta apamurka. Chaytami inina karkanchik. Ñukanchik apunchikmanta yuyashkataka mana imapa valik shinatami rikurka.

Kipa watakunaka shuk mushuk kawsaymanmi yaykurkanchik. Paykunami pushak shina tukurka, paykunamanmi kullkita kuna karkanchik. Paykunami tukuy ima tiyashkakunata hapirka. Ñukanchik runakunapa kawsayka may shinchi tukushpami katirka. Ñukanchikpa charishkakunaka mishukunapa makimanmi yallirka.

Pichka patsak wata yallitami chashna kawsashkanchik, shinapash mana chinkarishkanchikchu. Mishukunapa kawsaypi kimirishpami kashkanchik. Chashna kakpipash, ñukanchik kikin kawsaytami wakaychishkanchik. Ñukanchik kikin shimitami kunankaman kawsachishkanchik.

Kunanka mushuk wiñaykunaka yachakushpami, shuk kawsayman yaykukun. Shinapash runa kashkamanta hawallami mana rikunayachin, millanayachin. Imapash kachun, kaypimi kanchik!!

Shinaka kay 1492 wata, octubre killa, 12 punchataka, ima shinatak yuyarina kanchik? Allipachu kashka? Maykankunaka kay puncha ishkay shikan kawsay tuparishkatami nin, shinapash tuparirkachu?  Imatatak yuyanki? (F)

Resumen traducido al castellano

Un 12 de octubre de 1492

Para los indígenas, ¿qué día es hoy?, ¿debemos recordarlo?, ¿cómo debemos recordarlo?

Dicen que por circunstancias especiales unos europeos, de España, llegaron a Abya-Yala, en lo posterior conocida como América. De eso ya son 523 años.

En cuanto llegaron, dicen que buscaron qué llevar. Y así encontraron oro y plata.  Nos quitaron, nos robaron. Y que por aquí por allá averiguaron por más y más oro.

Dicen que no vinieron a conocer, ni a compartir con los que aquí vivíamos, sino a imponer sus ideas y forma de ser.

También vinieron los curas, dicen, pero tampoco llegaron a conocer nuestra religión, ellos estaban para aplicar la suya propia. Que debíamos creer en la nueva divinidad, que lo nuestro era de paganos y herejes han dicho.

Dicen que los años siguientes entramos en nueva forma de vida. Que todo lo que fue nuestro pasó a manos de los llegados y que ellos comenzaron a gobernar y que los indígenas comenzamos a tributar. Ya no dicen, sino que es obvio que la vida para los indígenas se hizo imposible.

Pese a esa mentalidad egocéntrica de los conquistadores que no valoraron, desprestigiaron y casi exterminaron a nuestras culturas, pese a las circunstancias adversas que se presentaron en el día a día, nuestras mujeres indígenas conservaron y mantienen, hasta la presente, vivas las lenguas y saberes.

523 años después, ¡estamos aquí! (F)

Contenido externo patrocinado

Ecuador TV

En vivo

Pública FM

Noticias relacionadas

Social media