Ecuador, 18 de Abril de 2024
Ecuador Continental: 12:34
Ecuador Insular: 11:34
El Telégrafo
José Maldonado

Ishtira

30 de enero de 2017 - 00:00

Tuturawanmi ishtirataka ruranchik, kay yuraka kucha manñakunapimi wiñan, yanka shinami rikurin, shinapash muyuntipi kawsak ayllu llaktakunapaka may allimi kan. Chaymanta taytakuna, mamakunami tuturakunawan sumak ishtirakunata awan. Uchilla, malta, hatun ishrirakunatami ruran. Pikunami hatun llaktapi kawsankichik, kankunaka ishtirataka ña mana charinkichikchu, chaymantachari kankunapa wawakunaka imatak, imapakshi ishtiraka nishpa tapunchari.

Uyaychik, hatun ishtirakunaka puñunkapakmi kan, chaytami allpapi churanchik, chay hawapimi katanakunawan, sawnakunawan puñunchik. Pipash ñukanchik wasiman minkarinkapak shamukpika, shuk ishtiratami mañachinchik, chaypimi minkarinkapak shamukka puñun. Chaypami hatun ishtirata minishtinchik.

Ñukanchik wasika mana tawka ukukunatachu charin, ashtaka wasikunami shuklla ukuyuk kan, chaypika puñunkapakmi ishtirata churanchik; puñushka kipaka ishtirata pillunchikmi, shuk kuchupimi churanchik. Shinami punchaka ukuka shuk imakunata rurankapak hatun tukun, kutin tutaka chay ukuka puñuna ukumi kan.  

Shinallatak kay hatun ishtirapimi sarata ishkushpaka churanchik. Iskushka sarata chakichinkapakpashmi kashna hatunta minishtinchik. Shuk pukushkakunata chakichinkapakpashmi, kay hatun ishtirakunaka tiyan.

Pipash wañukpi, ña wañushka killa tukukpi, ña wata tukukpimi, shikan mikunakunawan yuyarinchik, chay mikunata churankapakmi ishtirata minishtinchik.

Shuk ayllu llaktakunapika imakunatami awanchik, ishtirapimi chaykunataka churanchik, chashnami chayka mana mapayan. Ishtirapimi chay awashkakunata allichinchik, patarinchik, shuk imakunatapash ruranchik.

Shinallatak maltapash, uchilla ishtirapashmi tiyan. Imapakshi ninkichikchari. Chay ishtiraka pipash wasiman chayakpi, warmi kakpika, chaypi tiyarichunmi, chashna kunchik. Warmikunamanllami malta, mana kashpaka uchilla ishtirata kunchik. Kutin karikunamanka shuk uchilla tiyarinatami kunchik. Chashnami wasiman shamukkunataka chaskinchik.  Ñukapash chashnallatakmi rurani, shinapash ñuka wawakunaka mana amirishpami rikun. Paykunaka amuklla tiyarinakunapi tiyarichunmi nin. Imapash kachun sarun shinami chaskini.

¡Shinaka kunan wiñakkuna, kankunapa wasiman shuk mama chayakpika, malta, mana kashpaka, uchilla ishtirata kunkichik! ¡Paktarak uchilla tiyarinata kunkichikman! ¡Tiyarinataka karikunaman kunki! ¿Uyarkankichikchu?

Shinaka kayta killka katikuk, ¿Kichwa riksishkapa wasiman chayakpi, ishtiratapash, tiyarinatapash kukpi, imata ruranata yachankimi, nachu? ¡Paktarak pantarinkiman!

La estera

Un elemento muy importante en la vida andina Quichua. La estera se elabora con la totora, planta que crece de forma silvestre alrededor de las lagunas.

Algunas comunidades se han especializado en fabricar estas alfombras andinas y la hacen de diferentes tamaños, grandes de dos o una plaza, medianas y pequeñas. Hasta aquí nada novedoso.

Lo interesante es que las esteras grandes las usamos como cama portátil, sobre la cual dormimos con cobijas y almohadas. Muchas de nuestras casas tienen una sola habitación, entonces en la noche se tiende una estera y se convierte en dormitorio y en el día se lo enrolla y el cuarto está para otras actividades.

Lo singular es que cuando tenemos una visita que va a pasar la noche en la casa, le damos una estera, esto significa que esa persona lo usará para dormir en ella. Obvio que se le facilita también cobijas y almohadas.

Es muy útil para “la mesa” de los difuntos, es sobre este tapiz de piso que se ubican los diferentes productos que se ofrecen a los fallecidos. También en la estera se seca al sol  el maíz desgranado, la cebada, la quinua, la oca, la mashua, etc.

Las medianas y pequeñas cumplen una función. Son muy importantes para recibir las visitas. Mucha atención, a las mujeres se les entrega una estera mediana o pequeña y a los hombres un banco pequeño. Así ellas se sentarán en la estera, mientras que los varones lo harán en el pequeño asiento.

Estimado lector, cuando visite una casa indígena Quichua, si al recibirlo le dan una estera y asiento, ya sabe cómo proceder. ¡Cuidado se equivoque!  

Para estar siempre al día con lo último en noticias, suscríbete a nuestro Canal de WhatsApp.

Contenido externo patrocinado

Ecuador TV

En vivo

Pública FM

Noticias relacionadas

Social media