Ecuador, 18 de Abril de 2024
Ecuador Continental: 12:34
Ecuador Insular: 11:34
El Telégrafo
José Maldonado

Columnista invitado

Wawa tanta

31 de octubre de 2016 - 00:00

Kay killkashka ña llukshishka, ishkay puncha kipaka, noviembre killaka ñami kallarinka. Kichwakunapa kawsaypika, chay killami wañushkakunata yuyarinchik.

Sarunmanta rimashpaka, ñukanchikka maykan wañushkakunataka kawsak snatami charik akrkanchik. Kay noviembre killa chayamukpika, paykunatami, shuk ukupi kashkamanta llukchik karkanchik. Paykunatami purichik karkanchik. Paykunatami rikuk karkanchik, paykunawanmi parlak karkanchik, tushuk karkanchik.

Shinapash Españamanta mishukunawanka kushipatakunapashmi shamurka. Chashnami mushuk apunchikta apamurka. Chaytami katina karkanchik. Chashnami ñukanchikpa ruranakunataka sakina karkanchik.

Chay mushuk apamushka apunchikpa yuyaykunapika wañushkakunata purichinataka mana allimanchu rikurka, shuk hatun hucha shinatami rikurka, chaymantami chayta rurachunka ña mana sakirka.

Ñukanchik ñawpa tayta-mamakuna ñukanchikpa yuyashkakunata mana rurachun sakikpika, mushuk ima apamushkakunawan ruranata rikurka. Chashnami mishukuna apamushka tirgowan runa shina tantata ruray kallarirka, kushipatakunapa wañushkata yuyarina punchapika, chay wawa shina tantatami rurak karka. Chaykunawanmi wañushkakunata yuyarik karka. Shinapash chayka chay punchapallami karka. Imapash kachun kashnawami wañushkakunata yuyarirka.

Ama kaytapash harkachunmi ashtawanka maytushka wawa shinata rurarka. Chaymantami wawa tantaka chaki, rikra illak shina rikurin. Shuk llullu maytushka wawa shinami rikurin. Kashnawanmi wañushkakunata yuyarik karkanchik.

Shinapash trigo kutashka hakuwanka shuk imakunatami rurak karkanchik, kunankaman ruranchikpash. Chashnami apiyupi tiyakuk mishuta ruranchik. Kaywanka shamushka mishukunatami yuyarinchik, shinallatak apiyu wiwa paykunawan shamushkatami yuyarinchik.

Kay ishkay tantataka tayta mamakunami wawakunaman karan. Warmi wawakunamanka wawa tantatami karanchik, kutin kari wawakunamanka apiyutami kunchik. Kunan punchakunamanta rimashpaka, pimi wawakunata shutichinkapak wawata markarka, paykunami wawakunaman kay punchaka, kay tantakunata karana kan.

Tawka ayllumi noviembre killa kallari punchaka tantata ruran, tukuy ayllumi tantanakun, chashnami tukuykuna tantanta ruranchik, shukkunaka shanpata, shukkunaka zhutata, shukkunaka allkuta, misita, Makita, umata, hallutapashmi ruranchik. Kashna rurashka tantatami kayanti punchaka wañushkakunapa panpapika karanchik.

Kunan punchakunamanta rimashpaka, wawakunaka noviembre kallari punchami wasikunaman chayashpa “apiyukuta rizachi” nin. Wañushka shutita willashpami, shuk tantata karnachik. Tantamantaka paykunaka católico apunchikammi mañan, “rizan”.

Kayta killka katikuk, kanka tantata rurankichu?, ¡Mana! ¿Shinaka rurashka tantatachu rantinki? ¡Yuyarinki! Markak tayta, markak mama kashpaka, markashka wawakunamanmi tantata karana kanki. (O)

Resumen traducido al castellano

Las guaguas de pan

Me imagino que algunas personas, a lo que leen estas líneas ya comieron las guaguas de pan o lo harán en los días que vienen. Hay de diferentes precios y sabores. Aunque la forma es única.

¿Pero de dónde aparecen las guaguas de pan? Le llaman comida ancestral, pero es indispensable conocer algunos detalles. Resulta que antes de la conquista española, los indígenas dedicábamos unos días para recordar a los muertos. Es más, solíamos momificarlos y en estas fechas los hacíamos participar en las actividades dedicados a ellos.

La conquista impuso una nueva religión y esta vio esos eventos como algo profano y los prohibió, ante esto el indígena adapta y adopta los nuevos elementos que se le presentan y encuentra una forma de representar sus creencias y es allí que aparecen las guaguas de pan, que hacen las veces de las antiguas momias.

En la actualidad, en estas fechas, muchas familias indígenas hacemos pan y las figuras que prevalecen son las guaguas y los caballitos con jinete. Y tienen sus usos. El dos de noviembre es una fecha en la que los padrinos regalan una guagua de pan a sus ahijadas de bautizo, mientras que los caballitos son para los ahijados.  

Estimado lector, si se aproxima al mundo Quichua y quiere congraciarse con los peques regale guaguas y caballitos de pan a las niñas y niños respectivamente. ¡He ahí un gesto  de biculturalidad! (O)

Para estar siempre al día con lo último en noticias, suscríbete a nuestro Canal de WhatsApp.

Contenido externo patrocinado

Ecuador TV

En vivo

Pública FM

Noticias relacionadas

Social media