Ecuador, 24 de Abril de 2024
Ecuador Continental: 12:34
Ecuador Insular: 11:34
El Telégrafo
José Maldonado

Columnista invitado

Mamapa puncha

15 de mayo de 2017 - 00:00

Kay Ecuador mama llaktapika, mishukunapa kawsaypika kay mayo killa, ishkayniki domingomi mamapa puncha nishka kan. Shinaka kayna punchaka mamakunatami yuyaririyanka.

Ñukanchik Kichwa kawsaypika kashna mamata yuyarinapa punchaka mana tiyanchu. Shinapash ashtakami mishukunapa llaktakunapi kawsanchik. Ñukanchik wawakunaka mishukunapa yachana wasipimi yachakun. Chashnami chay puncha tiyashkata yachanchik, chashnami mishukunapa ruranakunata ñukanchikpash katinchik.

Mishukunaka mamapa punchapika, mamawan mana kawsashpaka, mamata rikunkapakmi chayan. Shikan karanakunawanmi chayan, shinami mankakuna, kallanakuna, shilakuna, wishakuna; yanushka mikunawan; chawa mikunawan; katanakuna; churakunakuna; ashtawan kullkita charikkuna chay plasmakunawan, chay celular kayanakunawan, shuk imakunawanmi chayan. Machana yakupashmi tiyan, maykankunaka machanmi, machashkami mamanta wakan. Mamaka machashkakunatami rikuna kan.

Mikunamanta rimashpaka, ashtawanka yanushka atallpatami apan, mana kashpaka kuchi aychata, mishki tantanakunata, shuk imakunatami apan. Wakinkunaka mikuna katuna ukumanmi mikunkapak apan.

Wawakunamanta rimashpaka, paykunaka yachana wasipimi mamaman karankapak imakunata ruran, ashtawanka shuk raku pankapimi shuyuchin. Chay shuyushkapa chakipi, mana kashpaka, umapi, mana kashpaka, manñapimi mishki shimikunata killkachin. Chashnami ‘Tukuy shunkuwan ñuka mamaman’; ‘Mama kantami kuyani’; ‘Mamaka shukllami tiyan’; ‘Mama, kan illakka imashi tukuyman’; shuk kashnakunatami killkachin. Chaytami mamapa punchapika mamaman kun.

Kaykunata rikushpaka, mamata ashtawan kuyakka ashtawanmi karan. Shinaka wakchakunaka ashallatami mamataka kuyak kashka, paykunaka rantinkapak ashtaka kullkita mana charishkamantami mana ashtaka ranti ushan, shinaka ashallatami kuyan.

Ari, kay punchakunaka yanunkapak minishtishkakunata, wasipi kawsankapak minishtishkakunata, churakunata, shuyushka killkashka raku pankakunata, shuk imakunata katukkunami ashtakata katun.

Ñukanchik kawsaypika shuk hatun hatun mamatami yuyarinchik, chayka Pachamamami kan. Payka shuk hatun shunkuyuk mama shinami kan. Paytaka watapi chusku kutinmi yuyarinchik. Tantanakushpami,  mikunawan, upiyanawan, tushunawan yuyarinchik. Shinallatak chay raymikunaka tawka punchayukmi kan. Chay raymikunaka marzo killa, junio killa, septiembre killa, diciembre killami tiyan.

Kayta killka katikuk, ¿Kanpash mishu shinachu kanpa mamapakman karanakunawan chayarkanki? ¿Atallpatachu mikurkankichik? ¿Mikushka kipa, mikunkapak mapayachishkakunata mayllarkankichu? ¿Manachu mama puncha nishpa macharkanki? ¡Paktarak! (O)

Resumen traducido al castellano

Día de la Madre

Ayer debió haber habido un festejo grande. Obvio era el día de la mamá. En la cultura Quichua no tenemos un día dedicado a la madre, sin embargo hay familias indígenas que sí festejamos, debido a la aculturación, pues vivimos en las ciudades, nuestros hijos estudian en escuelas, colegios que no corresponde a nuestra cultura.

Allí padres e hijos aprendemos y participamos de estos eventos.

Dependiendo de la capacidad económica vemos que compran menaje de cocina, ropa, plasma, celular, etc. También brindan comida, preparada o cocinan o la llevan a comer en un restaurante. Bebida también suele haber. Como dicen no escatiman recursos y además “Madre es madre”, “Madre hay una sola”.

En las unidades educativas se realizan agasajos con actos en las que participan los guaguas cantando, bailando, recitando y finalmente entregando una tarjeta elaborada por ellos, muchas de las veces la misma madre los ayuda a hacer. Si son días ajetreados.

Pero me queda una duda, viendo todo este auge comercial previo a esta fecha. Será que el que más quiere a la madre regala más. Si es así, algunos como que no le queremos a la persona que nos dio vida.

En la cultura quichua si bien no tenemos una fecha dedicada a este ser maravilloso. Realizamos cuatro grandes fiestas en el año dedicada a la madre de las madres: La naturaleza, al universo (en su concepción femenina), a ‘Pachamama’.

Estimado lector, ¿y cómo fue su festejo a su mamita? No me dirá que bebió en honor a ella, armó relajo y para colmo que ella tuvo que cuidarlo. (O)

Para estar siempre al día con lo último en noticias, suscríbete a nuestro Canal de WhatsApp.

Contenido externo patrocinado

Ecuador TV

En vivo

Pública FM

Noticias relacionadas

Social media