Ecuador, 23 de Abril de 2024
Ecuador Continental: 12:34
Ecuador Insular: 11:34
El Telégrafo
José Maldonado

Samana puncha

06 de noviembre de 2017 - 00:00

¿Imanalla kayta killka katikkuna? ¿Ima shinata kay chusku samarina puncha karka? Samarinapa taka rurana punchakunami kariyanka. Shinami kan shinami kan.

Ñukamanta rimashpaka, jueves may tutamantami hatarirkani, chashnami shuk sumak mikunata yanurkani. Manarak punchayakpimi ña tukuy allichirkani. Chashnami Otavaloman chay yanushka mikunawan, shinallatak patakupi tantakuna, mishki murukuna wañushkakunapa shutipi churashkatapashmi aparkani.

Quitomanta Otavaloman rina ñanka allipachami karka. Tabacundotami mana utiyalla yallirkanchik, chay washaka, haykatami Otavaloman chayarkanchik.

Chashnami wañushkakunapa panpapi ñuka wañushka ayllukunamanta rizachirkanchik. Shuk yuyak taytami sumakta rizarka.  Ñuka tayta mamatami yuyarirkani, paykunawanmi chashna rizachik karkanchik. Kunanka paykunaka mana kaypichu kan, ñami nawparka, kunanka ñukami chayta rurani. Paykunata yuyarishpa wakanayarkami, shinapash mamaka chashna karanata wañushkakuna chapakuk kashkata nik karka.

Ayllukuna, wasi kuchupi kawsakkunapashmi chayay kallarirka, paykunamanmi ñuka apashka mikunataka kararkani, shinallatakmi paykunapa apamushka mikunata ñukaman kararka. Shikanpash mishkipashmi karka. Llullu arverja wira kanchawan, kara illak yanushka papa sanpu muyupi llunllishka, arrozta llullu purutuwan, mishki arroz apita, shuk imakunatapashmi kararka. Saksami karkani.

Viernes chishimi Quitoman tikrarkani. Quitomanka ña tutayakukpi, chayarkani. Kutinllatak ñankuna alli kashkamantami mana yapa waktarishpa, maykunapika wañuyta puñushpa chayamurkani. Imatapash nichik, ñankunaka may minishtishrishkapash, imapapash allimi kan. ¿Imatak ninki?

Shaykushpash, asha mapapashmi karkani. Chashna kashkamantami armankapak tukurkani, shinapash yakuka mana tiyarkachu. Hatun llakimi karka. Wasipi kashkamantami chay ¡Mapakuna! nik mishuka mana rikurka, kunakarin ñukata rikushpaka, mapa ninman karka. Yakuka kay samarina punchakunami, Quitopa maykan ayllu llaktakunapi mana tiyana kashka. Shinami kayta killkankakaman mana armashkani.

Kayta killka katikuk ¿Wañushkakunata rikuk rirkankichu? ¿Quitopichu kawsanki? ¿Kanpa wasipi yaku tiyarkachu? ¿Kay punchakuna samarirkankichu? Shinaka kunanka tukuy shunkuwan llankanki.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Resumen traducido al castellano

Feriado

Y fue de cuatro días y los motivos fueron Día de Difuntos, Independencia de Cuenca y de Azogues (este último es el 4 de noviembre, nada se pierde con enterarse).

Como quichua hablante y de cultura diferente cumplí con mis actividades propias. Las vísperas del dos de noviembre, aquí en Quito, “puse” la mesa con diferentes productos que representan a cada uno de los familiares que ya partieron. Jueves muy temprano a cocinar y antes de que amanezca rumbo a Otavalo al cementerio con toda la comida preparada y la que estuvo en la mesa.

Las buenas carreteras son de gran ayuda para desplazarse con facilidad y rapidez. Solo el paso por Tabacundo fue algo lento. Muy temprano ya en el sitio en donde reposan los que se adelantaron.

Y a seguir con los rituales del mundo andino quichua, por una lado preparar una mesa con los mejores productos junto a un anciano que hace las plegarias, y esto es una forma de redistribuir a quien menos tiene; y por otro el intercambio de comida preparada con familiares, vecinos y amigos y hubo alverjas tiernas con tostado, papas en salsa de pepas de zambo, colada dulce de arroz, etc. Solo vegetales casi nada de cárnicos, buenazo para los vegetarianos y más aún para los veganos. Ya está avisado para el próximo año, pero no irá con las manos vacías, recuerde somos una cultura de la reciprocidad.

Viernes tarde retorno a Quito. En casa todo bien hasta que intenté bañarme. Justo en el barrio donde vivo no había agua, así que rapidito me puse la ropa con la que duermo, no ve que si me ven con lo mismo día seguido me han de decir ¡Mugriento! Y ahora si no era mi culpa, puntual pago el agua.

Estimado lector, ¿cómo fue su feriado? ¿Fue a ver a sus difuntos? ¿Sí hubo líquido vital en su casa? ¿Descansó? Entonces ahora sí a trabajar con ñeque.

Contenido externo patrocinado

Ecuador TV

En vivo

Pública FM

Noticias relacionadas

Social media