Ecuador, 19 de Abril de 2024
Ecuador Continental: 12:34
Ecuador Insular: 11:34
El Telégrafo
José Maldonado

Mana rikunayachishpa

13 de noviembre de 2017 - 00:00

Mishukunaka ñukanchik runakunataka shikan shinaka mana rikunchu, mana yachak shinata, mana paykunawan pakta pakta kashkatami rikun, chashnami yuyan. Kashna yuyayka ñawpa ñawpamantami tiyan.

Chashna kakpipash, ñukanchikka asha ashami Suyupa ima tiyashkaman yaykunchik. Chaypaka yachakunami kashkanchik. Yachakunapipashmi ashtaka llaki tiyashka.

Runakunaka yachana wasikunamanmi ñukanchik kikin churakunawan rikunchik, chayka sarunka mana tiyarkachu. Ñukamanta rimashpaka, ñukaka Otavalomanta, Súper Peguchemantami kani.  Ñuka taytami yachana wasipi yachakuchun munarka, shinapash chay watakunaka, ñami pichka chunka wata shina, kikin churakunawanka mana chaskikchu karka, chaymantami mishu churakunata churakuna karkani, shinallatak akchatapashmi ruturka. Chashnami yachakurkani.

Kay punchakunanmanta rimashpaka, ña wanprakunaka, kuytsakunaka, wawakunaka kikin churakunawanmi yachana wasikunapi yachakukun. Chashna kakpipash, chaypika llaki apanchikmi. Ima shinapashmi yachakunchik. 

Yachana wasipi yachakunata tukuchinchikmi, chay washaka ashtawan ashtawanmi sumak yachana wasiman yaykukunchik, chayka allipachami rikurin, imatapash yachakunkapak, umayuk kashkatapashmi rikuchikunchik. Shinami ña maykan ñukanchikpuraka sumak yachana wasipi yachakunata tukuchishka, shukkunaka ashtawanmi yachakushpa katikun, shukkunaka llankay kallarishkami.

Llankanamanta rimashpaka, llankachik wasikunapi, Suyupa Wasikunapipashmi llankankapak yaykushkanchik. Chaykunapimi ima ruranakunapi  allita rurak kashkata rikuchikunchik. Maykankunami, kay watakunaka, shikan Suyupa Wasikunapi, llankachik wasikunapipash llankankapak yaykushkanchik. Shinapash mishukunaka ñukanchiktaka mana rikunayachinchu.

Imamanta kayta nini, kaynanik punchami shuk Suyupa Wasipi kaytaka rikurkani. Shuk pushak shinami imanalla nikurka, mishukunawan, mishakunawanka mucharishpami imanalla nirka. Ñukawanpashmi mucharishpa imanalla nirka, shinapash shuk ñukanchikpura kuytsami chaypi karka, ñukanchik kikin churakunawanmi karka, payta rikushpaka, tikrarirkallami, makitapash mana kurkachu.

Kayta rikushpaka, ima yuyakunami shamurka. ¿Imamantashi mana makita kurka? ¿Shuk mama llaktapi shutipi kaypi kakmi ñukanchiktaka ¡Mapa! nirka,  chaymantachari? ¿Payman makita kushpa, pay shina tukushachari yuyarka?  ¿Payka mana imapashchu kan, chaymantachari mana makita kurka? ¿Payka yankami kan, imapaktak makita kusha nirkachari? ¿Payman makita mana kushpaka, mana ima llakichu kan nishpachari yuyarka?

Kayta killka katikuk, ¿Imataka chay tapuykunamantaka yuyanki?

Resumen traducido al castellano

Qué gestos

Hablando de los Quichuas, poco a poco y cada vez más accedemos a las instituciones educativas. Ya habemos varios profesionales indígenas, que laboramos en instituciones públicas y privadas. ¿Chévere, no?

En nuestro diario vivir, como empleados, es interesante ver las actitudes constantes de los no indígenas. Qué decir de una de estas personas que saludaba con ósculos –no me diga que no sabe- o sea con besos, o como se dice en el sector popular con ‘muchas’ (préstamo del Quichua al español) y que al ver a una joven indígena la ignoró. Como dirían los jóvenes quien actuó así ni se ‘mosqueó’.

Estimado lector algunas preguntas se me vienen ante dicho gesto. Si saluda, van a creer que es igual que ella, tal como dijo un representante de otro país–que parece que ya no está como tal- sobre los indígenas otavaleños en cuanto a que no nos cambiamos de ropa. ¿Imagino que quien piensa así considera que hay culturas dominantes y dominadas y mas no culturas diferentes, verdad? ¿O tal vez pensó, para qué saludar si ella no le llega ni a los talones? ¿Podemos hablar de interculturalidad con estos pequeños grandes desplantes?

Pese a todo ahí estamos, tratamos de ser partícipes de la interacción biunívoca entre culturas, que en la realidad se vuelve unívoca, siempre aproximándonos a las costumbres de los otros, lo cual da lugar a una “horizontalidad” sui generis. Ele, ya me puse muy teórico y pesado. Disculparán nomás, a veces toca expresarse en estos términos también. (O)

Contenido externo patrocinado

Ecuador TV

En vivo

Pública FM

Noticias relacionadas

Social media