Publicidad

Ecuador, 28 de Marzo de 2024
Ecuador Continental: 12:34
Ecuador Insular: 11:34
El Telégrafo
José Maldonado

Warmikuna

03 de julio de 2017 - 00:00

Inti raymika kaynanik sábado punchami ña tukurirka. Kutinllatakmi shuk watata shuyashun. Chashnami sarata tarpunkapak allpata samachishun, allichishun, chashna rurashka kipami tarpushun; tuktukpika mapa kiwakunata pitishun; malta tukunkakamanmi jallmashun; chukllumi tukunka, maykankunaka kayta hapishpami mikushun, shukkunaka ashata hapishpami pukuchun sakinka; ña junio killa tukukpimi tipinka, chashnami kutinllatak Inti raymipi tushushun.

Kunanka kay raymipi warmikuna imata rurashkatami uyachikrini. Shinapash sarun ima shina kashkata yuyarishunchik. Ñawpa watakunaka takikkuna, tushukkunaka karikunallami karka, warmikunaka kikin wasipimi shamukkunata chaskik karka. Chashnami tawka watakuna karka.

Asha ashami, paykunaka takikkunawan, tushukkunawan llukshi kallarirka. Puntaka kusata, kari wawakunata rikunkapakmi llukshirka. Chashnami paypash manchay manchay tushuy kallarirkapash.

Chay washaka takishkakunapimi cantay kallarirka, paykunapa nishkakunaka kawsanamanta, kusa warmi kawsanamanta, kusa tukuna warmi tukunawan apanakunamantami imakunata nik karka, maykan nishkakunaka asinayaymi kan.

Takik warmikunapashmi tiyarka. Shinapash ashallami karka. Shinapash kay tukurishka Inti raymipika, shikanmi karka. Ashtaka kuytsami chay violin, armónica, melódica, wirwilata takirka. Maykunapika paykunapa takishkata, cantashkata uyankapakmi takikushkata, tushukushkata chayllapi sakichirka. Ñukapashmi mana amirishpa chashna takik, cantak warmikunata rikunkapak, tushunata ashakuta sakirkani.

Warmikunaka mana paya mamakunachu karka, paykunaka kuytsami karka, mushuk wiñaykunami kan, ñukanchik kikin churakunawanmi karka, sumak sumakmi rikurirka. Allitapacha takinata yachakushkatami rikuchirka. Violín nishkataka sumaktami kuchurka, armónica nishkatapash sumakta wakachirka. Chaykunata uyashpaka, tushunayarkallami.  Ari, kunan wiñay kuytsakunaka sumaktami takirkapash, cantarkapash, tushurkapash.

Kayta rikushpaka, may kushikurkanimi. Paykunawanka ñukanchik raymikunaka mana chinkarinkachu. Paykunami kawsachishpa katinka.

Uyaychik, warmikunami ñukanchik kikin kawsaytaka kunankaman kawsachishka. Paykunamantami ñukanchik kawsayka tiyashka, paykunamantami kunankaman ñukanchik Kichwa shimika tiyashka, shinaka paykuna kay raymipi kashpaka, chaytami hatunyachin, chayka unaypami tiyanka. Warmikuna kashna rurakushmanta pagui, pagui, ishkay nishunpash.

Kayta killka katikuk, ¿Warmikuna takikushkataka manachu rikushkanki? Shinaka kuytsakuna takikta rikunkapakka shamuk watakamanmi shuyana kanchik. ¡Sara tipinapi rikurimunki! (O)

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Resumen traducido al castellano

Warmis

Y sigo con los hechos especiales del Inti Raymi. Y ahora quiero expresar el sentimiento profundo de gratitud a las warmis (warmi: mujer en quichua; pluralizada con normas del español, de allí que se ha agregado la letra S, por tanto se traduce como “mujeres”).

Sigo anonadado de la performance de las warmis en este Inti Raymi, por si acaso performance lo definen como “Espectáculo de carácter vanguardista en el que se combinan elementos de artes y campos diversos, como la música, la danza, el teatro y las artes plásticas”.

Años atrás pocas warmis salían con los músicos. En un inicio se limitaban a cuidar a sus esposos, parejas, etc.; luego participaban en el baile; en lo posterior ya cantaban, qué decir de las coplas, estas eran dedicadas a la relación de hombre mujer, unas maestras en crear las mismas; y este año una presencia masiva de warmis tocando diferentes instrumentos musicales. O sea ya no son unas animadoras, hoy son protagonistas del Inti Raymi. ¡Salud warmis! Corroborando lo que los antropólogos dicen que la cultura no es estática, sino dinámica. Aquí la prueba de aquello.

Lo impactante es que son warmis jóvenes, adolescentes, niñas diestras en el violín, en la armónica, en la melódica, en la guitarra, imagino que el próximo año el saxo será un instrumento más que acompañe en su gira de casas y comunidades.  Vale destacar el fervor con que entonan, cantan y bailan. Eso sí emociona en forma intensa y claro hay Inti Raymi para largo. ¿Qué dirán los que querían extirpar estas costumbres paganas?

Estimado lector invitado para la próxima cosecha de maíz, a la siguiente fiesta de agradecimiento a nuestras divinidades. ¿Verdad que vendrá? ¡Lo esperamos! (O)

Contenido externo patrocinado

Ecuador TV

En vivo

Pública FM

Noticias relacionadas

Social media