Imprimir esta página
José Maldonado

Columnista invitado

Tukuy shunkuwan

26 de junio de 2017 - 00:00

Sukta punchatami tushurkani. Sukta tutatami ñatak pakarirkani. Sukta tutami shikan wasikunaman chayarkani. Sukta tutatami imakunata yuyachirka.

Jueves punchami armay tuta karka. Shuk pukyupimi armankapak chayarkanchik. Tawka purami karkanchik. Ñuka ashtawan ruku kashkamantami, kunashpa, kunashpa, paykunata pukurkani.

Ña armashka washaka wasinmi wasinmi tushunkapak rirkanchik. Shinapash ñukanchikka mana takinchikchu, ñukanchikka maypimi alli uyarirka, chaypi kimirishpami tukuy shunkuwan tushurkanchik.

Takikkunamantami rimasha nini. Puntaka tushunkapak llukshikkunaka paypurami tantanakushkarka. Chashnami shukkunaka ruku-payapura karka, shukkunaka yuyakpura karka; shukkunaka wanpra-kuytsapura; shukkunaka wawapurapashmi karka.

Takinamanta rimashpaka, uyashkataka mana ima shina ni ushanichu. Kichwa runakunaka sumak takik kashkata, shinallatak takishka mishki mishki kashkatami uyarkanchik. Chashnami shikan takikkunata rikurkanchik. Karikunapash, warmikunapash sumaktami takirka. Wawakunapash allitapachami takirka. Tukuykunami tukuy shunkuwan takirka. Kaykunata rikushpami, ñukanchik kikin taki, ñawpamanta tiyashkata, imakunata rurakpipash mana chinkarishkata yuyarkanchik. Mishki mishki rimaykunawanmi takirka, chay nishkakunaka asichirkami. Chaykunawanmi Kichwa runakuna sumak runa kashkata rikuchirka.  

Watan watanmi takikkunata uyashkani, sarunka wakin warmikunallami takik karka, asha ashami mirashpa katishka, kay wataka warmikunaka tawkapash, sumaktapashmi takirka. Warmikunaka wirwilata, kuchunata, bandolín, armónica, melódica, saxo, flautatapashmi allipachata takirka. Tukuy shunkuwanmi takin. Chayka uyanayaypash, rikunayaypash, tushunayaypashmi karka. Mana chayllachu kan, chay warmikunaka kuyayllapashmi karka.

Tushukkunamanta rimashpaka, tawkapachami karkanchik, ashtakami karkanchik. Munachishpa, allikachishpami tushurkanchik. Imakunata nishpami asichirka.

Shinallatak shikan churakunawan churakushkami karka. May rikunayaymi karka. Karikunaka “Ashenta” nikpika, uray kumurishpami chakikunawan usharishkaman tularka, chayka wasikunata chukchuchirkami. Karikuna, kari  wawakunapashmi sumakta “asentan”. Tukuy shunkuwanmi ashentanchik. Kutin warmikunaka takishkapimi paykunapa shikan nishkakunata uyachirka.

Kayta killka katikuk, kashnakunaka imapitak tiyashka nikunkichari, kayka Inti Raymipimi tiyan.  Kashna kakpika, ñukanchik kikin kawsayka mana chinkarinkachu nikurkani. ¿Imata yuyanki? ¿Manachu kayta uyashpaka ima shina kashkata rikunayachinki? Raymika tiyanrakmi, shinaka ashentankapak shamuy. Ñukanchikka tukuykunatami kimichinchiklla, mana mitsanchikchu. Alli shunkuyukmi kanchik.

Resumen traducido al castellano

Con todo el corazón

Y van seis días, más bien seis noches de zapatear, incluido el baño ritual del 22 de junio. Las pantorrillas y los muslos duelen, pero es un dolor agradable, satisfactorio. La fiesta del Inti Raymi fue espectacular y en algunas comunidades continuará hasta el fin de mes.

Gratamente sorprendido del potencial de los músicos quichuas. Muy hábiles para tocar diferentes instrumentos, como guitarra, bandolín, flauta, saxo, violín, armónica, melódica, etc.; muy diestros para darle el sabor andino a lo que entonan; y lo especial es que lo hacen con todo el corazón.

Grandioso ver a mujeres, sobre todo jóvenes y niñas, tocando diferentes instrumentos y cantando coplas que expresan situaciones del diario vivir, y también lo hacen con todo el corazón.

Qué decir de los que bailan. Espectacular y creativos los diferentes disfraces, pero también vale resaltar su ánimo, su entusiasmo, sus ganas, su fortaleza, sobre todo para zapatear, y también lo hacen con todo el corazón.

Fortifica ver que la fiesta del Inti Raymi congrega e involucra a todas las generaciones. Allí estaban los adultos mayores, los jóvenes y también los niños. Tiene larga vida esta celebración andina y aquello me entusiasma, y lo digo con todo el corazón.

Estimado lector, ¿no le dan ganas de participar en el zapateo? La fiesta continuará hasta el fin de mes, así que venga y únase. Oiga, nosotros somos inclusivos, no excluimos, no somos ‘malosos’. Somos puro corazón. (O)

Contenido externo patrocinado

Ecuador TV

En vivo

Pública FM

Noticias relacionadas

Social media