Ecuador, 23 de Abril de 2024
Ecuador Continental: 12:34
Ecuador Insular: 11:34
El Telégrafo
José Maldonado

Quichua, mana kashpaka, Kichwa

24 de julio de 2017 - 00:00

Kaynanik sábado punchami shuk killkashkata kay pankapi willaykunata surkuchikman kacharkani. Kayka kayna semana, lunes punchami llukshirka. Kushillami killka katikatikurkani, ñukanchik kikin shimipi killkashka allimi karka. Chay washami mishu shimipi kilkashkata rikuy kallarirkani, chaypika ñukanchik shimitaka `kichwa´ nishpami killkashka. Macharirkanimi, ñuka pantarishkatami yuyarkani, shinami kutsilla ñuka kachashkata rikurkani, shinapash chaypika mishu shimipika `quichua´ nishpami killkashkarkani. Mana pantashkarkanichu.

Chay paktarishkata allichinkapakka puntaka El Telégrafopa ukuman rishpa, pimi kayta allichirka, payta ima shina kashkata ninkapakmi munarkani; shinallatak upalla kanata, mana imata ninatapash yuyarkani; shinapash kunantak allichun ninkapak rikushpami, chaypa ranti, kunan lunes puncha kaypi ima shina kashkata rikuchinata yuyarkani. Chashnami kunanka chay hawa killkakuni.

Kallarishun. 1.560 watami punta kutin shuk ñukanchik shimi ima shina kashka, imakuna tiyashka kamuta surkuchirka. Chayta killkakka Fray Domingo de Santo Tomásmi karka. Paymi kay llaktakunapi rimashka shimika Quichua nishpa shutichirka. Mishu shimipi ima tiyashkakunawanmi ñukanchik kunankakaman rimakushkataka killkay kallarirka.

Shinapash kaynanik watakunallami ñukanchik shimitaka ima shinami uyarin, chayta rikushpami, killkay kallarishkanchik. Chashnami ñukanchik kichwa shimipika kay Q, J, shukkunapash ña mana tiyan. Q nishkapa rantika K nishkami yaykun. J nishkapa rantika H nishkami yaykun, shinallatak ishkay kuchulla vocal nishkaka ñukanchik shimipika mama tiyanchu, chaypami W nishkawan, mana kashpaka, Y nishkawan killkanchik.

Kaykunata rikushpami, mishu shimipi killkashpaka, `quichua´ shina killkana kanchik, kutin ñukanchik kikin shimipi killkashpaka `kichwa´ shinami rikurina kan. Ima shinami mishu shimipika Inglés nishkata killkanchik, kutin gringo shimipika English nishpa killkan, chashnallatakmi ñukanchik shimitaka killkana kanchik.

Kutinllatak, mishu shimipi killkashkapaka `quichua´ kana kan, kutin ñukanchik kikin shimipi killkashkapaka `kichwa´ kana kan.

Kayta killka katikuk, kanka mishu kashpaka, kanpa shimipi kay shimipa shutita killpashpaka `quichua´ shina killkana kanki, kutin ñukanchikpura kashpaka, ñukanchik shimitaka `kichwa´ nishpami killkana kanki. ¿Hawallami kan, nachu? Paktarak, ama pantarinkichu.

Resumen traducido al castellano

Quichua o Kichwa

El lunes anterior se publicó, en esta columna, sobre el morfema recíproco –naku. Me sorprendió que en el texto en español aparecía el término ‘kichwa’, revisé lo que envié y vi que había escrito  ‘quichua’, así me pasó el susto inicial, pero me quedó la tarea de cómo corregirlo.

Frente a lo anterior tenía tres opciones. Una ir a las oficinas del periódico y comunicarme con quien hizo el cambio y explicarle el motivo por el cual en español estaba escrito como ‘quichua’;  otra fue quedarme callado y no decir nada; y una última que se me ocurrió cuando estaba camino a las oficinas del medio y consideré mejor mencionar en esta columna misma la razón de escribir como envié en un inicio. Ojalá no vuelvan a ‘corregir’ y ahí sí me toca ir a hablar personalmente.

Unas cortas precisiones. Hoy en día la lengua quichua tiene un sistema ortográfico, en la cual se ha seleccionado grafemas o signos para representar los sonidos, en ella se señala que no hay diptongos, ni triptongos; grafemas consonánticos reemplazan a los que comúnmente se empleaban del español, así la k reemplaza a la q; la h reemplaza a la j, etc.

De esta manera ‘kichwa’ es término escrito en su sistema, mientras que ‘quichua’ corresponde a escribir en sistema ortográfico español. Por cierto, español dicen ahora antes castellano decíamos.

Así que estimado lector, cuando escriba en su idioma, me imagino que es el español, debe hacerlo como ‘quichua’, pero si usted aprendió quichua, me alegraría mucho, y desea escribir el nombre de esta lengua lo hará como ‘kichwa’. Si me entendió, ¿verdad? No se hará bolas.

Para estar siempre al día con lo último en noticias, suscríbete a nuestro Canal de WhatsApp.

Contenido externo patrocinado

Ecuador TV

En vivo

Pública FM

Noticias relacionadas

Social media