Ecuador, 18 de Abril de 2024
Ecuador Continental: 12:34
Ecuador Insular: 11:34
El Telégrafo
José Maldonado

Navidad

26 de diciembre de 2016 - 00:00

Mishukunapa kawsaypika Navidad nishkaka shuk raymi punchami kan. Kayka diciembre killa, 25 punchami kan, shinapash shuk puncha sirikpimi hatun puncha kan. Chashnami mishukunaka kay punchataka chapariyakun.

Diciembre killa 24 punchapa iskun puncha sirikpimi, apunchikta mañay kallarin. Chashnami punchan punchan tantanakun, chaypimi apunchikta mañan, takin. Chay takikunaka uyanayaymi kan. 24 punchaka shuk hatun tantanakuypimi shuk mishkiyuk, taraslla tantayuk tuluta imapash pukllanawan wawakunaman kun. Maykan católico ayllukunami chashna ruran, chashnallatakmi católico yachana wasikunapipash ruran. Yachana wasikunapi wawakunaman tulukunata, pukllanakunata karankapakka, taytakunami kullkita raman. Shinami Navidad raymika wawakunapa raymi nishka kan.

Shinapash ashtakakunami Navidad nishkaka karanata kunkapak, karanata chaskinkapak kashkata yuyan. Chashnami chay puncha chayanapa shuk semana sirikpi, karanakunata ranti kallarin. Chaymantami chay punchakunaka katunkapak alli kan. Hatun llaktapi kawsashpaka, ñankunata rikunallami kan, sumakta pillushka kipikunatami apan, chaykunaka wawakunaman, aylluman, riksishkakunaman karankapakmi kan.

Navidad tuta mikunapashmi tiyan. Shuk sumak mikunatami yanun, ashtawanka chay pavo nishkatami mikun.

Ñukanchik Kichwa runakunaka yachana wasikunapi yachakushkamanta, hatun llaktakunapi kawsashkamantami chaykunata yachakushkanchik. Chashnami maykankunaka, imallapash kullkita charikkunaka pukllanakunata wawakunaman karan, shinallatak aylluwan tantanakushpa shuk sumak mikunata mikun.

Shinapah kaypashmi tiyan, ashtaka ñukanchikpurami mana kullkita charinchik. Maykankunaka kay punchakuna karak kashkata yachashpami, puntaka Panaman llukshin, chay manñakunapimi kunkurishpa, makita wichayman churashpa Navidadta mañan. Wawakunami ashtawan chashna ruran. Mana kashpaka, wawakunawanmi, hatun llaktakunaman rin, wasin wasinmi mañan, shukkunaka maykan ñankunapi shayarishpami makita chutashpa Navidadta mañan. Kayka mana alli rikurinchu. Pinkanayaymi kan.

Navidadka mishukunapa raymimi kan. Mana ñukanchik raymichu kan. Sarunka ñukanchikka Kapak Raymitami charirkanchik, shinami diciembre killa, 21 punchaka ñukanchik wawakunaka wanprapash, kuytsapash tukuk karka. Chaypami Kapak Raymika karka. shinapash chinkarishkami, kaytami kawsachina kanchik.

Kayta killka katikuk ¿ñankunaman, llaktakunaman Navidadta mañankapak llukshinachu kanchik? ¿Manachu pinkanayay kan? ¿Manachu ñukanchik kikin raymita kawsachina alli kanman?

 

Navidad

Cuando aún no ingresaba en la escuela, no olvido el momento que una señora vecina me dio una funda de caramelos y un juguete, no entendí por qué me regaló.

Ya “estando” en la escuela, católica por si acaso, aprendí que previo al 24 de diciembre se rezaba la novena, que ese día se recibía funda de caramelos y juguetes y que eso era la navidad. Obvio que los padres daban una cuota para aquello.

A lo largo de los años vi que esta fecha es esperada en la familia, amigos, compañeros de trabajo, etc., unos para por recibir regalos y otros por darlos. Obvio que es mejor recibir, pero también “toca” dar. 

También conocí que hay la cena navideña y que allí se come pavo. Alguna vez estuve en una de estas y la verdad es que no me gustó el pavo.

Muchas de estas costumbres están entre los indígenas Quichuas, así los niños esperan la navidad por los caramelos y juguetes. Unos, lo que están en las escuelas, lo obtienen, muchos no. Y allí comienzan los problemas, niños que salen a las carreteras y al borde de ellas, con todos los peligros que conlleva, piden de rodillas la navidad; familias que migran a las ciudades para mendigar; el “alquiler” de niños, ancianos para pedir limosna en las ciudades. Hechos muy lamentables.

Cómo no extrañar el Kapak Raymi, fiesta Quichua en la que el niño y niña dejaban de ser tal para convertirse en adolescentes, era un ritual de paso, en que el niño mostraba su destreza en actividades de casa y fuera de ella. Se celebraba el 21 de diciembre, día de solsticio, instante en que el planeta tierra, en su trayectoria elíptica, se encuentra más lejos del sol; momento en el que el sembrío de maíz germina.

Estimado lector ¿Recibió muchos regalos? ¿Su cena navideña estuvo buena? ¿Si estuviera en el Kapak Raymi aprobaría en el dominio de las labores de casa? (O)

Para estar siempre al día con lo último en noticias, suscríbete a nuestro Canal de WhatsApp.

Contenido externo patrocinado

Ecuador TV

En vivo

Pública FM

Noticias relacionadas

Social media