Ecuador, 19 de Abril de 2024
Ecuador Continental: 12:34
Ecuador Insular: 11:34
El Telégrafo
José Maldonado

Mushuk wata

02 de enero de 2017 - 00:00

Diciembre killaka tukurirkami, kunanka enero killa 2 punchami kan. 2016 wataka ñami tukurirka. Mushuk watami kallarishka. ¿Shinapash, ima shinata wata tukurishkata, wata kallarishkata rikun?

Pacha rikuna pankami tiya. Chay pankapimi punchakunata, semanakunata, killakunata rikun.  Chayta rikushpami, imapi kashkata yacharin. Punchakunapash, killakunapash shutiyukmi kan, kutin watakunataka yupanmi, chashnami tukurishka wataka 2016 karka, kutin kallarikukka 2017 watami kan.

Wata tukurikpika, rukukunatami ruran, kaykunataka mawka churakunawanmi rurak karka, kunanka shuk imakunawanmi sumakta ruran. Chaykunataka tukurik watapa pipash imata rurashkata rikushpami chashna ruran. Rukutaka ñan manñapimi churan, karikunami warmi churakunakunawan rupachikrikuk rukumanta kullkita mañan. Chawpi tuta tukukpimi, rupachin. Maykan wasikunapika sumak mikunami tiyan, upiyanpash, tushunpashmi. Shinami mushuk watata chaskin. Chashnami chawpi tuta wataka tukurin, chawpi tuta mushuk wataka kallarin

Kichwakunapashmi kaytaka katinchik. Chashnami diciembre killa tukurina punchaka ñukanchikpash rukukunata ruranchik. Chawpi tuta tukukpi k, chaykunata rupachinchik, sumak mikunatami mikunchik, upiyanchik, tushunchikpash.

Shinapash ñukanchik ñawpa taytakuna ima shinata wata tukurishkata, wata kallarikushkataka yachak kashkata nishpachari tapunkichik.

Kaymantaka ñami riksichishkanchik, shinapash kutinllatakmi ñaka nishkawan chinpapurakrinchik. Ñukanchikka llantutami rikuk karkanchik. Chashnami shuk puncha llantu illak karka. Chay punchami wata tukurik karka, shinallatak wata kallarik karka, chay punchaka pacharikuna  pankawan rikushpaka, marzo killa, 21 punchami karka.

Chay puncha, shuk panpapi kaspita shayachikpika, intikpika, chawpi puncha tukukrikukpika, llantuka pishiyashpami katin, ña chawpi puncha tukukpika, llantuka shayachishka kaspi muyuntinpika mana tiyanchu. Chayta rikushpami allpa mama intita muyushkata, kutin muyuy kallarikushkata ninchik. Chashnami wata tukurishkata, mushuk wata kallarikushkata rikunchik. Ñukanchikka llantuwanmi rikunchik. 

Sarunka shuk shuyushkatami charirkanchik, chayka chakana nishkami karka, chaymantapash ñami killkashkanchik. Chakanaka chunka ishkay kasha shinayukmi kan. Chaykunaka killakunatami rikuchin. Tarpushkata pukuchinata rikushpami chuskupi rakishka. Shinaka ñukanchikpashmi imapi kashkata rikunata charirkanchik.

Kayta killka katikuk, munashpaka, ishkay kutinmi mushuk wata raymita ruray ushanki. Shukpika chawpi tutami kallarin, chayshukpika chawpi punchami kallarin. Ñukanchik raymiman shamunki.

----------------------------------------------------------------------------------------

 Traducción al español

Año nuevo

Soy un Quichua hablante que radica en Quito y me resulta interesante conocer que el calendario, ese registro impreso de los días del año ordenados por meses y por semanas precisa el inicio y el fin de año. Y el detalle especial es que a media noche del 31 de diciembre concluye el uno y comienza el otro.

Lo anterior, tal vez, no sea nada novedoso, sino más bien algo muy cotidiano y lógico. Pero para un miembro de la nacionalidad Quichua, una de las 14 nacionalidades existentes en el Ecuador, llama la atención que el año termine a la media noche. Se dirá por qué, pues resulta que también tenemos una especie de anuario, no tan detallado como es el calendario, pero que si marca el inicio y el fin del giro del planeta tierra alrededor del sol, pero con la diferencia que ello ocurre al medio día del 21 de marzo.

Para determinar este momento observamos la sombra existente alrededor de una estaca plantada en una llanura. Y es en esta fecha y al medio día que no hay sombra alguna. En ese instante concluye un período y comienza otro. Motivo de festejo y lo celebrábamos con el Pawkar Raymi. Pero hay un dato más, es que esa fecha corresponde al equinoccio, es decir momento del año en que la duración del día es igual al de la noche.  

Estimado lector, como verá, tengo dos festejos de inicio de año, uno en diciembre y otro en marzo, doble fiesta. No se ponga triste, participe en ambas.

Para estar siempre al día con lo último en noticias, suscríbete a nuestro Canal de WhatsApp.

Contenido externo patrocinado

Ecuador TV

En vivo

Pública FM

Noticias relacionadas

Social media