Ecuador, 24 de Abril de 2024
Ecuador Continental: 12:34
Ecuador Insular: 11:34
El Telégrafo
José Maldonado

Columnista invitado

Machanamanta

12 de diciembre de 2016 - 00:00

Kaynanik semanami Quito llaktapika raymi tiyarka. Ashtaka antawakunami wasi punkuta yallirka, kay antawakunapika, kayta purichikka ñawpapimi kan, kutin washapika tullpuyuk micha, takita uyachina, maykankunapika tiyarinapashmi tiyan. Chaymanka tushunkapak, uypiyankapakmi witsikan. Mana yankachu kan, kullkita kushpami chaymanka witsikay usharin.  Kaytaka “chita” nishpami shutichishka.  

Kashna antawakunaka maykan chishi tutakunami wasi punkuta yallirka. Antawapi tushuna shikan kashkatami rikurkani. Shinapash chitakunapika ashtaka machashkami tiyarka. Maykankunaka wanpra kuytsakunami karka. Chayta rikushpami, ñukanchik kawsaypi machana ima shina kashkata yuyarkani, yuyarirkanipash.

Punta ñukanchik kawsaypika raymikunapillami upiyak karkanchik, machak karkanchik, shinallatak tayta mamakunallami upiyak karka. Chashnami sawarishkakunalla upiyak karka,  wanpra-kuytsakuna, mana sawarishka yuyakkunapash mana upiyay usharkachu.

Wanpra-kuytsakunami ñukanchik tayta-mamakunata rikuriyak karkanchik. Ña machashka kakpimi, wasiman apak karkanchik, puñuchik karkanchik. Chashnallatakmi mana sawarishka kari, mana sawarishka warmipash paykunapa tayta-mamakunata rikuriyak karka. Upiyakkunaka wanpra-kuytsamanka machana yakuta mana karakchu karka.

Chaytaka tukuykunami yachak karkanchik.

Chashnami raymikunapika, ña chishakpika, ña tutayakpika, tayta-mamakunata rikunkapak, apamunkapak rik karkanchik. Shinaka, kutinllatakmi ninchik, sawarishkakunallami upiyak, machak karka.

Sarunmi shina karka, kutin kay watakunaka ashtawan ashtawan wanpra-kuytsakunami yachana wasiman ri kallarirka, chaypimi shuk mashikuna imata rurakta rikushpa, chaykunata katirka. Chashnami hatun yachana wasita tukuchina watakuna ña upiyay kallarirka. Shinallatak shuk llaktakunaman, shuk mama llaktaman rishpapashmi, wanpra-kuytsakunaka upiyanata yachakurka, macharkapash.

Kunan punchakunaka shikanmi kan, shinami tayta-mamakunaka, wanpra-kuytsakuna wasiman mana utiya rikurimukpika, paykunata maskankapak rin, rikunkapak rin, machashkatami wasiman apamamun, puñuchin. Kunanka sawarishka mana sawarishkami upiyanlla, machanlla.

Ña nishkanchikmi, sarunka, wanpra-kuytsakunami machashka tayta-mamata rikuk rik karka. Kunanaka tayta-mamakunami machashka wanpra-kuytsakunata rikun.

Machanamanta rimashpaka mana chayllachu kan, ñukanchikka mana ashtaka kullkitachu charinchik. Machashpaka ashalla charishaka kullkitami tukuchinchik.

Kayta killka katikuk ¿Punta kutinmi upiyashkata, machashkata yuyarinkichu? ¿Sawarishkachu karkanki? Ama machana yakuta saksankichu, paktarak.

---------------------------------

Resumen traducido al castellano

Fiestas y bebida

Vivo en el centro de la capital y la semana pasada, por las fiestas de fundación española de Quito, pasaron por la casa gran cantidad de las populares ‘chivas’.  Unas más coloridas, más adornadas que otras; unas con bandas de música, otras con disco móvil.

Me pareció novedoso el bailar en un vehículo en movimiento. Pero lo no agradable fue la cantidad de jóvenes, hombres y mujeres, que bebían licor.

Inmediatamente asocié esa situación con las etapas que han pasado, respecto a la bebida, en el mundo Quichua. Antes de los años 90 en la comunidad indígena los jóvenes no bebían, ellos se encargaban de cuidar a los padres cuando participaban en las fiestas en las que ingerían licor. Típico del atardecer era retornar a casa ‘llevando’ a los progenitores pasados de copas. Una especie de norma tácita era que solo los casados podían beber y los hijos debían cuidarlos.

Pasan los años, lo jóvenes tienen mayor acceso a la educación, a la comunicación y también migran a otras ciudades y países. Nuevas formas y modelos de comportamiento son acogidos por ellos y entre estos el consumo de licor.

Así comienzan a beber y a emborracharse. Un hecho real y lamentable. Ahora son los padres los que salen en busca de los hijos ebrios para traerlos a casa. Son tiempos nuevos. La norma tácita ha desaparecido.

Estimado lector ¿Cuándo fue la primera vez que bebió licor? Y en su mundo ¿A qué edad es permitido ingerir alcohol? ¿Quién cuida a quién? (O)

Para estar siempre al día con lo último en noticias, suscríbete a nuestro Canal de WhatsApp.

Contenido externo patrocinado

Ecuador TV

En vivo

Pública FM

Noticias relacionadas

Social media