Ecuador, 19 de Abril de 2024
Ecuador Continental: 12:34
Ecuador Insular: 11:34
El Telégrafo
José Maldonado

Columnista invitado

Kunan puncha raymikunapi

28 de agosto de 2017 - 00:00

Tayta, mamakuna kankunapashchari kashna llaki shinapi kashkankichik. Ñukaka ñuka aylluwanmi Quitopi kawsani. Ñuka wawakunaka mishukunapa yachana wasipimi yachakushka, yachakukun.

Ñukapashmi mishukunapa yachana wasipi yachakurkani, chaymantami paykunapa shikan ima ruranakunapi kana karkani.

Mishukunapa kawsaypika shikan raymi punchakunami tiyashka. Mamapa, taytapa, wawapa, ayllupa, llankakpa, mama wiksa hunta kakpi ñalla wacharikrikukpi, wata paktashkamanta, chunka pichka watayuk tukukpi, shuk punchakunapashmi raymi puncha kashkata riksi chayarkani. Chaykamanmi riksirkani.

Shinapash kunanka ñuka taytami kani.  Wawayukmi kani. Quitopimi kawsani. Shinami paykunamanta shuk imakuna tiyashkata rikukuni. Ñuka uchilla wawapa riksishkami chunka pichka watayuk tukukrin. Chayka shuk hatun raymimi kashka. Ñuka ushitami chay raymiman kayashka. Payka ñukaman willarkami.

Ñuka wanpra kashka punchakunaka raymikuna tiyarkami, maykankunamanmi rirkani, chay raymikunaka ña tuta kallarishpaka, chawpi tuta yallimi tukurik karka.

Maymantapashmi wasiman tikrak karkani,  tikrakushpaka, tayta imatashi ninka, mama imatashi ninka yuyaywanmi wasiman manchay manchaylla tikrak karkani.

Ñukaka kunanpash chashna kanka yuyashpami, ñuka ushi raymiman rikrini nikpika, ari ninkapak karkani. Shinapash payka, chay raymiman rinkapak kipita minishtini nirka. Chashna nikpimi, imapak kipita minishtinki nirkani, nachu raymika chishi, mana kashpaka, tuta kallarin, shinallatak ña chawpi tuta tukurin nishpami tapurkani, chayka imapak kipita minishtinka nishpami yuyakurkani.

Uyaychik, kunan raymikunaka mana sarun shinachu kashka, kunan hatun raymikunaka mikunawan, tushunawan, pakarinawanmi kashka. Chashna willakpika, mancharirkanimi. Wanprakuna, kuytsakuna raymi wasipi puñuna kashkatami willarka. Kayta nikpika, ashtawanmi mancharirkani. Ñukapika ima shunkuta ñuka ushi shuk wasipi raymi kipa pakarichunka kachasha nirkani. Imapash llaki tiyakpika, pitashi huchachisha. Ima yuyaykunami umaman shamurka.

Ña, ña maykankunaka ñawpa tayta kashkata, kunan shikan punchakuna kashkatami ninkichikchari, maykankunaka kunan puncha tayta shina kana kashkatachari ninkichik. Shinapash kunan puncha tayta shina kanataka mana ushanichu.

Ñukamanta rimashpaka, raymiman rishpa, shuk wasipi pakarinataka mana allimanchu rikuni. Ñuka kipa wiñay taytakuna chashna raymikunaman wawakunata kachanllacha nishpami ñukallatak tapurini.

Kayta killka katikuk, ¿Kanpa ushi, mana kashpaka, churi raymiman rini nikpi, chaypi pakarikrini nikpika, ari ninkichu, mana ninkichu, sakinkillachu? ¿“Moderno” taytachu, mana kashpaka, mamachu kanki? ¡Kunanmi Petronata, Antoniota, ñuka ñawpashka tayta mamakunata, ashatawan yuyarini! (O)

-----------------

Resumen traducido al castellano

Las fiestas de hoy

Primero vale recalcar que soy un quichuahablante radicado en Quito, a través de la educación -escuela, colegio y universidad católicos- viví tantas novedades diferentes a las de mi cultura.

Así conocí sobre fiestas y motivos de ellas. En mi época de universidad aquellas fiestas comenzaban de noche y concluían pasada la medianoche, exagerado era antes del amanecer. Pese a lo animoso que podía estar por las bebidas espirituosas, cuán difícil era retornar a casa por el temor a la reacción de los padres, pese a que se les avisaba.

Lo anterior era en mi papel de hijo, ahora, en cambio, soy padre y toca estar atento -o como dicen los jóvenes, ‘pilas’- a las actividades de los retoños. Y vaya que me sorprendió la invitación que tuvo una de mis hijas a una fiesta.  

Ya, me van a decir que no soy padre moderno, que soy anticuado, pretérito, retrógrado, etc. Puede ser, pero no entendí que para celebrar un cumpleaños necesitara una maleta. Imaginé una fiesta de disfraces y por eso la mochila, pero no, era que después del festejo se quedaba a dormir. Impensable para mí. Me quedé anonadado. Por supuesto que dije que no hay permiso para aquello.

Estimado lector, ¿le ha pasado esto? ¿Si uno de sus vástagos le dice que va un festejo de este tipo, le daría permiso? Ahora entiendo y les doy la razón a Petrona y Antonio, mis ‘viejitos’ ausentes. (O)

Para estar siempre al día con lo último en noticias, suscríbete a nuestro Canal de WhatsApp.

Contenido externo patrocinado

Ecuador TV

En vivo

Pública FM

Noticias relacionadas

Social media