Ecuador, 23 de Abril de 2024
Ecuador Continental: 12:34
Ecuador Insular: 11:34
El Telégrafo
José Maldonado

Españamanta mishukuna shamushkamanta

10 de octubre de 2016 - 00:00

Ñukamanta rimashpaka, yachana wasipi kashpami, 1.492 wata, octubre killa, 12 puncha, Rodrigo de Triana shuk wanpuna hawamanta “allpa, allpa” nishpa  kaparishkata  yachay chayarkani. Payka  Cristóbal Colónwanmi  Abya-Yalaman shamurka. Españamanta mishukunami kimsa wanpunapi mikuna mishkichinata maskashpa kayman pantashpa chayashkata riksirkani. Paykuna, shukta rishpa, India mama llaktaman chayanata yuyashkata, chaymanta kayman chayashpaka, chay mama llaktaman chayashkata yuyashkatami yachakurkani.

Colón kayman shamushka kipa, Españamanta, Portugalmanta ashtawan shamushkata; Inglaterramanta, Franciamanta ashalla kayman chayashkatapashmi riksirkani.

Kuri yarkaywanmi shamurka. Maypi tiyashkatami tapurka. Maypi tiyashkata uyashpaka, chaymanmi rirka. Chaykunapimi ñukanchikta allpa ukumanta surkuchun churarka. Tawka ñukanchik ñawpa tayta-mamakunami chaypi wañurka.

Paykunaka ñukanchik tiyashka llaktakunapimi mushuk llaktata shayachirka. Chashnami sarun ñukanchik allpa kashkaka ña mana ñukanchikpa karka, paykunapa tukurka, chashnami paykunapa apukunaman kullkita kunkapak chay allpakunapi llankana karkanchik.

Mana chayllachu karka. España mishukuna shamushpaka, mushuk apunchikkunatapashmi apamurka. Ñukanchik charishkakunata mana valichirkachu. Chashnami paykunapa apunchikta katina karkanchik, shinapash paykunapa apunchikta ima shina mañanataka mana yacharkanchikchu. Shinami mañanata yachachinapa rantika ñukanchikka sarun ñukanchik allpa kashkapi llankana karkanchik.

Kushipatakakuna ñukanchikkata samay illak kashkatami nik karka, shinami wiwa shina kashkata yuyarka. Chaymantami ñukanchikwanka imatapash rurarka.

Shinapash kay wata, febrero killami, católicopa hatun pushakka Méxicopi karka. Payka Papa Franciscomi kan. Paymi chaypi kashpaka, Abya-Yalamanta runakunata llakichishkamanta kishpichun mañarka. Chaytaka mana amirishpami uyarkanchik.  

Shinallatak sarunmantami ñukanchikka sumak awak karkanchik. España apukunaman kullkita kunamantami awashpa chaytaka paktachina karkanchik. Tawka ñukanchik tayta-mamakunami chay awana wasikunapi wañurka.

Kashnakunawanmi ñukanchik ñawpa tayta mamakunata ñatak tukuchirka, ñatak chinkachirka.

Ima shinapash ñukanchikpura yanapanakushpami kawsay usharkanchik. Chay punchamanta kunankamanmi ñukanchiktaka mana rikunayachishka.  Shinapash Kaypimi kanchik. Kaymi kanchik. Chay shinchi shayarishka tayta-mamakunatami tukuy shunkuwan pagui nini.

Kayta killka katikuk ¿Kay punchataka kushikushpachu yuyarina kanchik? ¿Kay punchaka shuk raymi punchachu kan? ¿Imatatak yuyanki? (O)

Resumen traducido al castellano

12 de octubre

Y Rodrigo de Triana gritó “Tierra, tierra” y así Cristóbal Colón y los españoles llegaron a lo que hoy es América y el 12 de octubre pasó a ser la fecha del descubrimiento de América, que era día de la raza también oí decir. Y conocí que tomaban posesión de estas tierras que descubrían en nombre de los Reyes de Castilla. Eso aprendí en la escuela. Sin embargo, cuando se cumplían 500 años de aquel arribo se comenzó a hablar de este hecho como el del encuentro de dos mundos, encuentro de dos culturas.

Sea descubrimiento, sea encuentro de dos mundos, etc., qué nefasta que fue la conquista española para los indígenas. Todo lo nuestro fue a parar a manos de los llegados y para colmo instituciones como Encomiendas, Mitas y Obrajes, impuestas por aquellos, casi nos aniquilaron, casi nos exterminaron.

Durante la conquista, luego la colonia y en época republicana fuimos invisibilizados, nuestra situación poco o nada importaba, a tal punto que según la nueva religión, que también se impuso, decía que ni alma teníamos. Por eso sí nos sorprendió cuando el Papa Francisco en su visita a México en febrero de este año pidió perdón a los pueblos indígenas de América por la exclusión y despojo.

Loable fue la resistencia de diferentes pueblos nativos en unos sitios más que en otros. Gratitud eterna a ellos que pese a la serie de situaciones extremas lograron sobrevivir.  Gracias a ellos estoy hoy escribiendo estas líneas. ‘Tukuy shunkuwan’ con el corazón henchido ¡Gracias!   

Estimado lector, ¿celebramos, conmemoramos, nos enfiestamos por el 12 de octubre? ¿Qué dice? (O)

Para estar siempre al día con lo último en noticias, suscríbete a nuestro Canal de WhatsApp.

Contenido externo patrocinado

Ecuador TV

En vivo

Pública FM

Noticias relacionadas

Social media